Hukuk Bilişimi

Giriş

Bilgi birikimi süreci ile ayrılmaz bir şekilde bağlantılı olan uygarlığın gelişim tarihinde, birçok araştırmacı, bilgi işleme alanındaki önemli değişiklikler nedeniyle birkaç aşamaya dikkat çekiyor.

Bu değişiklikler, insan toplumunda önemli niteliksel dönüşümlerle sonuçlandı. Bu tür değişiklikler genellikle yazının ortaya çıkışını, matbaaya geçişi ve elektriğin kullanımını, radyo iletişiminin ve elektronik bilgisayarların icadını ve son olarak küresel bilgi ve telekomünikasyon ağlarının oluşumunu ve gelişimini içerir.

İçinde bulunduğumuz yüzyılın başından beri, genel olarak bilgisayar bilimi ve özel olarak bilgi teknolojisinde hızlı bir gelişme olmuştur. Günümüzde, bilişim ve bilgi teknolojileri insan faaliyetlerinin tüm alanlarında kullanılmaktadır.

Bununla birlikte bilgi teknolojileri, hukukun çeşitli dallarına da girmiştir ve hukuk bilişiminin ayrı bir hukuk bilimi olarak oluşması için oldukça somut, gerçek ön koşullar oluşmuştur, vardır.

Tanım ve Süreç

Hukuk bilişimi, hukuku ve toplumun hukuk sistemini bilişim açısından inceleyen uygulamalı bir hukuk bilimidir [1] .

Hukuk bilişiminin konusu, hukuk alanındaki bilgi, bilgi süreçleri, bilgi teknolojileri ve bilgi sistemlerinin incelenmesidir. Hukuki bilişim çerçevesinde bilgi çalışmasının ana yönleri: sosyal bilgilerin genel özelliklerinin ve hukuki bilgilerin belirli özelliklerinin tanımı ve uyumlu kombinasyonu; hukuk sisteminde sosyal bilgilerin sınıflandırılması; yasal bilgilerin miktarını ve kalitesini değerlendirme sorunları; yasal kararlar almada bilginin rolünün analizi. Bilgi süreçlerini incelemenin amacı, her türlü yasal faaliyette etkin organizasyonlarına duyulan ihtiyaçtır [2] [3]

Hukuk Bilişiminin Diğer Bilimlerle Bağlantısı

Bilgi, karmaşık, çok yönlü, her şeyi kapsayan bir olgudur. Ve doğaldır ki, bireysel yönleri ve yönleri, bağımsız olarak var olmalarına rağmen, yine de sürekli birlik içinde gelişen, birbirini tamamlayan ve zenginleştiren birçok bilimin inceleme konusudur.

Bilişim en çok sibernetik ile yakından ilgilidir – karmaşık dinamik sistemlerin kontrol yasalarının bilimi. Canlı organizmalar, sosyal topluluklar ve teknik sistemler bu tür karmaşık dinamik sistemler olarak kabul edilir.

20. yüzyılın 60-70’lerinde, sibernetik sistemleri incelemenin sorunları çeşitli bilim dallarına geniş ölçüde yansıdı. Bilimsel bir yasal sibernetik teorisi oluşturuldu – belirli yasal sorunların çözümünde yönetim süreçlerinin verimliliğini optimize etmek ve artırmak için matematiksel yöntemlerin ve teknik araçların kullanımının kalıplarını, koşullarını ve özelliklerini inceleyen bir bilim. Günümüzde yasal sibernetik, sosyal ilişkilerin yasal ve diğer yasal düzenlemelerinin etkinliğinin araştırılmasında aktif olarak kullanılmaktadır.

Hukuki sibernetik, hukuk alanındaki yönetim süreçlerinin özelliklerini inceleyen bir bilimdir.

Bilgisayar bilimi ve hukuk bilişiminin yakından ilişkili olduğu bir diğer bilim dalı göstergebilimdir ., işaret sistemlerinin (doğal ve yapay diller) özelliklerinin araştırılması.

Bir işaret bir bilgi taşıyıcısı olduğundan, göstergebilim, bilginin iletilmesi ve işlenmesi süreçlerinde kullanılan işaret sistemlerinin incelenmesi ve tasarımında büyük pratik öneme sahiptir. Uygulanan gelişmeler iki ana yönde ilerler. Birincisi, bilgi işleme süreçlerini uygun bir şekilde algoritmalaştırmayı mümkün kılan yapay dillerin oluşturulmasıdır (örneğin, programlama dilleri, belgeleri indeksleme dilleri).

Karmaşık sistemleri yönetme problemlerinde, bir kişinin olası durumları (karar verme dâhil) tanımlamasına izin veren bir dilin yaratılması önemli bir rol oynar. İkinci yön, metinlerin doğal dilde işlenmesini sağlayan algoritmaların oluşturulmasıdır (makine çevirisi, otomatik indeksleme ve soyutlama, doğal dilden biçimsele çeviri vb.). Bilişim, bilgi erişim sistemlerinin inşasında, doğal dillerden yapay dillere çeviri kurallarının derlenmesinde ve tam tersi, indeksleme ilkelerinin geliştirilmesinde, anlamını değiştirmeyen metin yapısı dönüşümlerinin incelenmesinde belirli göstergebilim yöntemlerini uygular. , vb.

Genel ve hukuk bilişimi, dil- dilbilim bilimi ile yakından ilişkilidir. Bilgisayar bilimi, dil, kelime, alfabe, cümle, metin gibi kavramları aktif olarak kullanır. Dilbilimin en önemli görevlerinden biri metnin yapısını incelemektir.

Modern bir bilgisayar, metinlerle çalışmayı otomatikleştirmek için güçlü bir araçtır. Metinlerin istatistiksel olarak işlenmesi, çeşitli sözlük ve sözlük dosya dolaplarının bakımı gibi emek yoğun birçok işlemi otomatikleştirmek mümkün hale geldi. Dilbilim yöntemleri, bilgisayar bilimlerinde otomatik çeviri ve bilgi alma dillerinin ilkelerini geliştirmede, indeksleme ve özetleme, eş anlamlılar sözlüğü derleme ve terminolojiyi sıralamada kullanılır.

Bilişimin gelişimi, bilgi yaratma ve kullanma düşünce süreçlerinin, bilgi ihtiyaçlarının doğasının ve bunların sorgulara formüle edilmesinin araştırılmasında, etkili okuma yöntemlerinin geliştirilmesinde aktif olarak kullanılan psikolojinin başarıları ile yakından ilgilidir.

Hukuk bilişimi, matematiksel bilgi yöntemlerini aktif olarak kullanır. Hukuk bilişiminde sürekli niceliksel parametrelerle uğraşmak gerekir. İkincisi, çalışılan bilgi sisteminde alınan ve dolaşan bilgi miktarı ile ilgilidir, bilgi sistemlerinin optimallik ve verimlilik seviyelerinin ve göstergelerinin belirlenmesi vb. Burada matematik yöntemleri olmadan yapılamaz – gerçek dünyanın nicel ve uzamsal biçimlerinin bilimi.

Bilgisayar bilimi, bilgi işleme, aktarma ve kullanma modellerini oluşturmak ve incelemek için matematik yöntemlerini kullanır. Matematik, tüm bilişim binasının üzerine inşa edildiği teorik temeli oluşturur.

Bilgisayar biliminde özellikle önemli olan, matematiksel mantık gibi bir matematik dalıdır.

Matematiksel mantık, bilgisel olanlar da dâhil olmak üzere çeşitli süreçleri bilgisayarların yardımıyla analiz etmek için mantığın kazanımlarının kullanılmasına izin veren yöntemler geliştirir. Algoritmalar teorisi, paralel hesaplama teorisi, ağlar teorisi ve diğer bilimler matematiksel mantıktan kaynaklanır ve bilgisayar bilimlerinde aktif olarak kullanılır.

Mantıksal işlemleri kullanarak, bir hukuk normunun mantıksal yapısını modellemek mümkündür. Modellemenin amacı, bir hukuk normunun mantıksal (gizli dâhil) bağlantılarını ortaya çıkarmaktır.

Hukuk dilinin bu resmileştirilmesi, uzman sistemler gibi yeni bir otomatikleştirilmiş yasal bilgi sistemleri sınıfını kullanarak hukuk normlarını modellemeyi ve analiz etmeyi mümkün kılar.

Hukuk bilişiminin teknik bilimlerle bağlantısı, hukuk biliminin ve uygulamasının ihtiyaçları için modern bilgisayarların aktif kullanımı ve çeşitli süreçlerin otomasyonunun sağlanması yoluyla gerçekleştirilmektedir. Buna karşılık, bilgisayarların kullanımı, resmi mantık ve matematik aygıtının yasal bilişimin çıkarları alanına dâhil edilmesine dayanır; bunlar olmadan, yasal normları bir bilgisayarın belleğine girmeden önce resmileştirmek imkânsızdır.

Bilişim ve hukuk bilişimi, bilginin alınması, iletilmesi, işlenmesi ve depolanması ile ilgili nicel kalıpları inceleyen bir bilim olan bilgi teorisi ile yakından ilişkilidir.

Hukuk bilişiminin ortaya çıkış nedenleri:

1) Yasal düzenleme alanında bilgi akışlarını optimize etme ihtiyacı.

2) Bilgisayarların ortaya çıkışı ve IKATE’nin yayılması.

3) Sosyal süreçlerin yasal düzenlemesinin karmaşıklığı ve avukatların verimliliğini artırma ihtiyacı.

4) Geleneksel hukuk yöntemlerinin dönüştürülmesi.

5) Bilgisayar suçlarıyla mücadele yöntemleri ve araçları geliştirme ihtiyacı.

Hukuk sisteminde dolaşan bilgiler iki sınıfa ayrılmıştır:

  • Yasal bilgiler – yasal düzenlemelerin yanı sıra hukukla ilgili bilgiler (kanun taslaklarının ve diğer düzenleyici yasal düzenlemelerin hazırlanmasına yönelik materyaller, bunların tartışılması ve kabul edilmesi için materyaller, muhasebe ve düzene koyma, yasal normların yorumlanması ve uygulanması, uygulamayı incelemek için materyaller bu normların uygulanması);
  • Yasal ilişkilerin konusu olan çeşitli bilgiler (mesleki, ticari, devlet ve diğer tür sırlar, medya tarafından yayılan bilgiler, erişimi kanunla kısıtlanamayan bilgiler) [4] [5] .

Bilginin kimden geldiğine ve neye yönlendirildiğine bağlı olarak, resmi yasal bilgiler, bireysel yasal nitelikteki bilgiler ve resmi olmayan yasal bilgiler [6] .

Bilgi süreçleri

Hukuki etki sürecinin tüm aşamaları bilgi süreçleri olarak temsil edilebilir. Bilgi dolaşımı süreci şu aşamalardan oluşur: oluşturma, toplama (algılama ve dönüştürme), iletim, işleme, depolama, çoğaltma ve dağıtım [7] [8] .

Bilgi sistemi

Geniş bir bakış açısından, bilişim, bir bilgi sistemini aşağıdaki bileşenlerden oluşan bir set olarak anlar: Bu nedenle, mevzuat ve teknoloji geliştirme seviyesi dikkate alındığında, yasal bilişim, yapılandırılmış veri bilgisi (veri tabanı veya bilgi tabanı) ve bilgi teknolojisinin bir sentezi olarak otomatik bilgi sistemleri (AIS) ile ilgilenmektedir [9] . Pratik bir bakış açısından, en doğru olanı, kullanılan bilgilerin teknik, hesaplamalı, analitik ve mantıksal işlenmesinin karmaşıklık derecesine göre AIS’nin sınıflandırılmasıdır. Bu prensibe göre, aşağıdaki yazılım ürünleri türleri ayırt edilebilir:

  • Otomatik bilgi ve referans sistemleri (AISS) – bilgi alma işlevini yerine getirir. Bunların en tipik örneği, ” ConsultantPlus ” veya “Garantör” gibi yasal veri tabanlarıdır. Bu sistemlerin ana uygulama alanları şunlardır: yasama sorunlarının sistemleştirilmesi ve araştırılması, yasa yapma, yasa uygulama uygulamaları, hukuk eğitimi  [10] ;
  • Otomatik bilgi ve mantık sistemleri (AILS) – büyük verilerle çalışan analitik programlar anlamına gelir;
  • Uzman sistemler (ES) ve karar destek sistemleri (DSS);
  • Otomatik iş istasyonları (AWP);
  • Otomatik kontrol sistemleri (ACS);
  • Otomatik bilgi destek sistemleri (ASIS).

Hukuk bilişiminin çalışma konusu:

1-Yasal bilgi oluşumlarını ve akışlarını işlemek için görevler ve yöntemler.

2-Çeşitli bilgi ve hukuk sistemlerinin geliştirilmesi, uygulanması ve uygulanması.

3-Tüketicilere bilgi yasal hizmetlerin sağlanmasının analizi.

4-Bilgisayar teknolojisinin kullanımıyla belirli hukuk sorunlarının çözümü.

Bir bütün olarak kamu hukuk sistemi ve buna ek olarak düzenleme mekanizmaları, yasal bilgi eğitimi işlevi görebilir.

Hukuk bilişiminin başlıca görevleri:

-Bilgisayar donanımına dayalı hukuk alanında bilgi referans sistemlerinin oluşturulması ve uygulanması ile diğer bilgi hukuku teknolojilerinin kullanımı.

-Bilişim teknolojilerinin olanaklarını kullanarak hukuk alanında bilgiye ihtiyacı olan kişilerin erişimini sağlamak.

-Mevzuatın veri kaynaklı sistemleştirilmesi.

Hukuk bilişimi bilişim hukuku ile eşanlamlı değildir.
Hukuk bilişimi, bilişim teknolojilerinin hukuk alanında kullanımına ilişkin bir bilgi alanıdır. Bilgi hukuku, bilgi alanındaki hukuki ilişkilerin nasıl düzenlendiğini inceleyen hukuk biliminin bir dalıdır. Bilgi hukuku, toplumda bilginin işleyişinin düzenlenmesinin incelenmesiyle ilgilenir.

Hukuk bilişimi konusu, toplumun hukuk alanındaki bilgi süreçlerinin, bilgi ilişkilerinin, bilgi faaliyetlerinin incelenmesini içerir.

Hukuk bilişimi teorik ve uygulamalı bilişimi içerir.

İlki teorik problemleri inceler, ikincisi pratik problemleri çözmek için bilgisayarların kullanımına odaklanır.

Hukuk bilişimi, genel bilişimin bir parçasıdır. Genel bilişim, bilginin yapısını ve özelliklerini, ayrıca bilgi faaliyeti kalıplarını, teorisini, metodolojisini ve organizasyonunu inceleyen bir bilimdir.

Bilişimin amacı, bilginin temsili (kayıt), toplanması, analitik ve sentetik işlenmesi, depolanması, alınması ve yayılması için optimal yollar ve araçlar geliştirmektir.

Hukuk bilişiminin bilimler ve hukuk sistemindeki yeri

Hukuk bilişiminin en önemli özelliği, hukuki ve teknik olmak üzere iki ilkeyi sunması ve birbirine bağlamasıdır. Ne teknik ne de hukuk bilim dalları açısından bütünüyle hesaba katılamaz. Bu, tipik bir karmaşık, sınırda, bütünleştirici bilgi dalıdır.

Hukuk bilişimi biliminin temel sorunu, hukuki bilginin doğası sorunudur. Genel hukuk teorisinde, hukuk kurallarının teorik kavramları ile ilişkilendirilir. Hukukun üstünlüğü, hukuk sisteminin ve yasal düzenleme mekanizmasının ana yapısal unsurudur. Bu nedenle hukukun üstünlüğü, bu bilimsel disiplinler arasındaki bağlantıdır.

Hukuk bilişimi ile ceza ve hukuk usulü, kriminalistik ve kriminoloji, hukuk istatistikleri ve hukuk psikolojisi gibi bilimsel disiplinler arasında yakın bir bağlantı vardır.

Adli hukuk bilimleri dalında, yasal bilgi ayrıca kanıt teorisi problemlerinin, kolluk kuvvetlerinin usul faaliyetlerindeki bilgi süreçleri, adli teknoloji, taktik ve yöntemler, yasal sorunların incelenmesinde önde gelen yerlerden birini işgal eder.

Hukuk bilginleri, analitik bilgi teknolojilerine ve bunların hukuk alanındaki uygulamalarına da şüphesiz ilgi duymaktadır. Hukuki analiz, kolluk kuvvetlerinin faaliyetlerinde giderek artan bir yer almaktadır.

Bilgi edinme, işleme ve analiz etme ile ilgili metodolojik sorunlar istisnasız tüm hukuk bilimlerinde ortaya çıkmaktadır.

Hukuk bilişimi, bir nedenle disiplinler arası bir bilim olarak adlandırılır. Bunlar; temel matematik, fizik, dilbilim, mantık ve felsefe, biyoloji ve psikoloji gibi doğal ve insani bilimlerdir.

Genel bilişim ve hukuk bilişimi, dil, metin, kelime ve sembol, alfabe, cümle, metin gibi kavramları aktif olarak kullanır. Dilbilimin en önemli görevlerinden biri metnin yapısını incelemektir. Modern bir bilgisayar, metinlerle çalışmayı otomatikleştirmek için güçlü bir araçtır. Mesela şu anda birçok ülkede, bilgisayar semantiği bağımsız bir bilgi dalı olarak tanıtılmaktadır.

Bilgisayar bilimi, yasal bilgilerin ana konusu olan hafıza, düşünme, algı, tanıma, bir kişinin duyusal özellikleri gibi psikoloji kavramlarını kullanır.

Bilgisayar biliminin (özellikle yapay zekâ teorisinin) gelişiminde, psikolojinin başarıları, özellikle insan zekâsının temel ilkelerinin araştırılması ve analizi ile yakından ilgili olanlar büyük önem taşımaktadır.

Hukuki bilişimin matematik ile bağlantısı sadece bilginin doğası çalışmasında değil, aynı zamanda nicel göstergeler ve sibernetik problemlerinin çalışmasında, bilgisayar bilgisi ve elektronik dijital imza problemlerinin çalışmasında da gerçekleşir.

Herhangi bir bilimin konusu, fenomen yasalarıdır, yani, aralarındaki ilişkilerin ve karşılıklı bağımlılıkların tanımlanması ve analizinin yanı sıra, bir veya daha fazla doğal ve yapay sistemlerde bilimsel sorunları çözmenin yollarını aramaktır.

Bu nedenle, “hukuk bilişimi” bilimi, yasal bilginin doğası ve yapısı kalıplarının yanı sıra yasal sistemdeki bilgilerin oluşumu, işlenmesi, depolanması ve kullanılmasıyla ilgili bilimsel sorunların çözümü ile ilgilenmektedir.

Hukuk bilişiminin akademik bir disiplin olarak amacı, hukuksal bilginin doğası ve varlığı, bilgi süreçleri ve dolaşım biçimleri hakkında bilgileri incelemek ve bilgisayar teknolojisi ve bilgi teknolojisi yardımıyla oluşumu ve kullanımı konusunda deneyim kazanmaktır.

Bu nedenle, bilim ve akademik disiplin “hukuki bilişim” arasındaki fark, yasal bilgi sorunlarının bilgi düzeyinde yatmaktadır.

İlk bilgi seviyesi (akademik disiplin), esas olarak konuyla ilgili temel bilgilerin çalışmasına indirgenir.

Problemler ve düzenlilikler hakkında daha derin bilgi, genelleme ve çözüm arayışları bilimin konusudur.

Hukuk bilişimi birçok bilimsel bilginin kesişim noktasındadır: felsefe, mantık, hukuk, bilgisayar bilimi, matematik, sibernetik, sistemoloji ve diğerleri gibi.

Disiplinler arası bir bilimsel bilgi alanı olarak hukuk bilişimi, uygulamalı bir bilimdir ve henüz yüksek bir gelişme düzeyine ulaşmamıştır.

Bununla birlikte, yasal faaliyette büyük pratik öneme sahiptir.

Hukuk bilimi için hukuk bilişiminin önemi

Bugün niteliksel olarak yeni bir toplumun eşiğindeyiz. Bu bağlamda, genel bilişimin bir parçası olan hukuk bilişimi, bilgi toplumunun tam teşekküllü herhangi bir üyesi için gerekli olan bilgi araç ve yöntemlerini kullanma bilgi ve becerisini sağlar.

Hukuk bilişimi bilgisi, bir hukukçunun mesleki seviyesini geliştirmesini sağlar. Bugün, bir avukatı vuran çığ gibi sosyal ve yasal bilgi akışları, onun modern bilgi teknolojilerinde – yasal referans sistemleri, yasal uzman sistemler, bilgi koruması için modern yazılım ve donanımlar, elektronik dijital imza sağlama araçları, altında yatan bilgi teknolojileri – uzmanlaşmasını gerektirmektedir. Modern bilgisayar ağlarının işleyişi ve küresel İnternet vb.

Ancak bir Hukukçu için bilgi teknolojisi bilgisi sadece kendi uygulamasında bir araç değildir. Günümüzde bilgi, bilgi süreçleri, bilgi sistemleri, hukuk ilişkilerinin nesneleri ve hukuk dallarının çalışma konusudur.

Aktif olarak gelişen bilişim mevzuatında hukukçuların “bilgi kaynakları”, “bilgi sistemleri”, “bilgi teknolojileri”, “bilgisayar ağları” gibi nesnelere ilişkin gelişen yeni toplumsal ilişkilerin yasal düzenlemesini yapmaları gerekmektedir.

Yetkili, eksiksiz yasal düzenleme için, bu bilgi nesnelerinin özünün, özelliklerinin ve işleyiş ilkelerinin, bilişim ve yasal bilişim teorisinde hâlihazırda oluşturulmuş ve doğrulanmış olan her şeyin net bir şekilde anlaşılması gereklidir.

Sonuç

Hukuk bilişimi akademik disiplini çalışma sürecinde kazanılan gerekli teorik bilgi ve pratik beceriler, zamanımızda, daha yüksek bir hukuk eğitimi almış her uzman için, her gün mesleki seviyenizi geliştirmenize izin verecek bir platformdur. Başkalarını ve toplumu bir bütün olarak ve dolayısıyla hayallerini ve yaşam planlarını gerçekleştirmek için.

Hukuk bilişimi kaçınılmaz olarak bilişimin hukuki boyutunun sosyal yönleriyle ve hukuki bilgi teknolojilerinin oluşturulması ve uygulanmasının sosyal yönleriyle ilgilenir.

Bir kişi, duyuların yardımıyla çevresindeki dünyadan bilgi alır, analiz eder ve düşünce yoluyla önemli kalıpları tanımlar, alınan bilgileri hafızasında saklar. Çevreleyen dünyanın sistematik bilimsel bilgi süreci, bilgi biçiminde bilgi birikimine yol açar (gerçekler, bilimsel teoriler, vb.). Bu nedenle, biliş süreci açısından bilgi, bilgi olarak kabul edilebilir.

Bilgi özellikleri. Tartışmaya katılanlar iletişimin yapıldığı dili konuşmalıdır, ardından bilgiler anlaşılır olacaktır. Sadece bilgilerin yararlı olması koşuluyla, tartışma pratik değer kazanır. Bazı İnternet konferansları ve sohbetleri, işe yaramaz bilgi gönderme ve alma örnekleri olarak hizmet edebilir.

Toplumun her üyesine bilgi getiren “kitle iletişim araçları” (gazeteler, radyo, televizyon) terimi yaygın olarak bilinmektedir. Bu bilgilerin doğru ve güncel olması zorunludur. Yanlış bilgi, toplum üyelerini yanıltır ve toplumsal karışıklığa neden olabilir. Alakasız bilgi işe yaramaz ve bu nedenle tarihçiler dışında hiç kimse geçen yılın gazetelerini okumuyor.

Bir kişinin etrafındaki dünyada doğru bir şekilde gezinebilmesi için eksiksiz ve doğru bilgilere ihtiyacı vardır. Tam ve doğru bilgi edinme görevi bilimin karşısına çıkmaktadır. Kişi, öğrenme sürecinde doğa, toplum ve teknoloji hakkında tam ve doğru bilgiler alır.

Bir nesnenin herhangi bir işlemi yapabilmesi için bir yöntem belirtilmelidir. Birçok yöntemin, gerçekleştirilecek eylemler için seçenekleri ayarlamanıza izin veren argümanları vardır.

Dr. Bilal TANRIVERDİ’nin tüm blog yazılarını bağlantıdan görebilirsiniz.

Yazarın 11. Sayı’mızdaki “Dijital Teknolojiler, Moderniteler ve Dijital Otoriterlik” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Yazar: Dr. Bilal TANRIVERDİ

Kaynakça

  1. Çubukova, Elkin, 2007 , s. 12
  2. Çubukova, Elkin, 2007 , s. 15-16
  3. Kislyakov ve diğerleri, 2006 , s. 15
  4.  Çubukova, Elkin, 2007 , s. 45
  5.  Kislyakov ve diğerleri, 2006 , s. 19-27
  6.  Çubukova, Elkin, 2007 , s. 46-49
  7.  Çubukova, Elkin, 2007 , s. 54-68
  8.  Kislyakov ve diğerleri, 2006 , s. 28-33
  9. Çubukova, Elkin, 2007 , s. 75-76
    10-11 Çubukova, Elkin, 2007 , s. 81-85


OKUMA TAVSİYESİ