Yazar: Dr. Bilal TANRIVERDİ

Giriş

Para, insan toplumunu değiştirmiş, birbirinden önemli mesafelerde bulunan coğrafi bölgeler arasında bile ticari ve ticari işlemlere olanak sağlamıştır.

Zenginlik ve kaynakların uzay ve zamanda taşınmasını mümkün kılmıştır. Ancak insanlık tarihinin büyük bölümünde açgözlülük ve israfın da hedefi olmuşlardır.

Para artık bankacılığı, finansı ve hatta toplum yapısını değiştirebilecek bir değişimle karşı karşıyadır.

Dijital para birimlerinin dönemi gelmiştir.

Hem ulusal hem de uluslararası alanda resmi ve özel para birimleri arasındaki rekabette yeni bir aşama başlamıştır.

Bu dönüşümü yönlendiren dijital teknolojilerin yaygınlaşması, faydalı yenilikleri teşvik edecektir ve temel finansal hizmetlere erişimi genişletecektir.

Ancak teknolojinin ekonomik gücün yoğunlaşmasını artırması ve büyük şirketlerin ve hükümetlerin finansal ve kişisel yaşamlarımıza daha fazla müdahale etmesine izin vermesi riski vardır.

Yeni düzende paraya dair her şey değişecektir.

Para değiştiğinde her şey değişir.

Süreğen küresel zorlu ekonomik durumda, çeşitli finans sektörleri giderek daha fazla şoklar yaşamaktadır.

Bu süreç 2030’lu yıllara kadar sürekli evrilmeye devam edecek gibi görünmektedir.

İslami bankacılık, finansal hizmetlerin hızla ve aktif olarak büyüyen bir segmentidir.

Aynı zamanda ilkeleri tüm finansal kuruluşlar için iyi bir örnek teşkil etmektedir; ana hedefleri yalnızca geleneksel bankalarda olduğu gibi herhangi bir şekilde kar elde etmek değil, aynı zamanda bunu sağlayan doğru, eşit, adil ortaklıklar kurmaktır.

İslami bankacılık nasıl ortaya çıktı?

1971 yılında Mısır’da kurulan Nasır Sosyal Bankası, ilk İslami banka olarak tanındı.

O zamandan beri segment aktif olarak gelişiyor: Son üç yılda İslami bankacılığın büyümesi yaklaşık %15 oldu.

Dünya çapında faaliyet gösteren 21,5 bin bankanın yüzde 1’i yani 316 tanesi faizsiz bankacılığa ait.

İslami bankacılığın gelişmesinin temel itici güçlerinden biri, İslam’ı kabul eden nüfusun artmasıdır.

2010’dan 2020’ye kadar olan dönem için. Büyüme %19 oldu, dünyadaki toplam Müslüman sayısı 1,8 milyar kişiye ulaştı. Uzman tahminlerine göre 2050 yılına gelindiğinde sayıları %30’a, yani 2,8 milyar kişiye çıkacak.

Buna ek olarak, nüfusun çoğunluğu Müslüman olan ülkelerin ekonomileri aktif olarak gelişiyor: 20 yılda %263 oranında büyüdüler ve bu ülkelerin ekonomilerinin küresel GSYİH içindeki toplam payı %3’ten %14’e çıktı.

Destekleri sayesinde ülkelerin düzenleyici, yasama ve vergi tabanını iyileştiren, uyumlu hale getiren ve altyapıyı sıfırdan oluşturup iyileştiren devlet önemli bir rol oynuyor.

Bütün bunlar her türlü finansal hizmetin geliştirilmesini mümkün kılar.

Geçmişte ve süreçte  ‘İslami bankacılık’, finansal piyasada işlem yapmak için kendi araçlarının özelliklerini dikkate alarak geliştirilen, yasal olarak oluşturulmuş belirli bir düzenleyici çerçeveye sahiptir.

Ancak aynı zamanda petrol ve gaz sektöründeki küresel değişimler ve diğer ülkelerden gelen rekabetin artması göz önüne alındığında, İslami bankacılık oldukça zor bir dönemden geçiyor ve yeni dijitalleşme teknolojilerinin bankacılık sistemine entegre edilmesi ve faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi gerekiyor.

En çarpıcı örnek olarak, finansal piyasalarda etkisi giderek artan Fintech ve Blockchain teknolojilerine dikkat çekmek mümkündür; bu teknolojiler sayesinde birçok finansal sistem, şeriat kanunlarına sıkı sıkıya bağlı kalarak etkin bir şekilde çalışmaktadır.

Aynı zamanda bazı ekonomistler, yeni dijital para birimlerinin gelişiminin oldukça yüksek bir hızda ilerlediğini ve gelecekte İslami finans “arenasında” lider bir konuma gelebileceğini belirtiyor.

İslami finans açısından yorumlanması gereken yeni konular ortaya çıktı.

Böyle bir gelişme, finans dünyasında dijital para birimlerinin ortaya çıkmasıdır.

Dijital para birimi, merkez bankasından bağımsız olarak çalışan elektronik bir para biçimidir.

Örneğin Bitcoin’i ele alalım.
Ödeme işlemi sırasında hiçbir kişi, grup veya kuruluşun (üçüncü taraf) katılımı olmadan çalışan en popüler sanal para birimidir.

Dijital para biriminin finans ve iş dünyasında resmi olarak tanınıp tanınmadığına bakılmaksızın, İslami finansta uyulması gereken üç önemli unsur vardır: Ticaretin riba (tefecilik), garar (belirsizlik) ve kumardan arındırılmış olması gerekir. Bazı dijital para birimleri gharar ile ilişkilidir. Gharar, işletmenin şeffaflığı konusunda şüpheye neden olabilecek, işlemle ilgili var olabilecek belirsizliği ifade eder. Bu belirsizlik nedeniyle Bitcoin gibi dijital para birimleri yasa kapsamında tanınmıyor.

Hud Suresi 87. ayette şöyle buyurulur: “Ey Şuayb, babalarımızın taptıklarını bırakmamızı veya mallarımızda dilediğimizi yapmamamızı sana namazın mı emrediyor? Şüphesiz sen, çok halimsin, çok akıllısın!”

Bu ayet, paranın bütünlüğünün korunmasının önemini ve kayıtsız şartsız iş yapmanın yasak olduğunu göstermektedir.

Her ne kadar Kur’an-ı Kerim paranın belirli özelliklerinden veya şeklinden bahsetmese de İslami açıdan bakıldığında burada bahsedilen ilkelere Müslümanlar tarafından uyulmaktadır.

Finans dünyasındaki bu hızlı gelişmeler, temel referanslarımız olan Kur’an ve Sünnet’te bu tür para birimlerine ilişkin spesifik kuralların bulunmaması nedeniyle Müslüman toplumunun kafasını karıştırabilir. (1)

Ancak bu, dijital para birimlerinin İslami açıdan otomatik olarak yasaklandığı anlamına gelmez.

Bu durumda en iyi çözüm, ürün veya hizmetlerin kesinliğini ve güvenliğini sağlamaktır.

Genel olarak dijital para birimleri hakkında, sundukları geniş hizmet yelpazesi ve her birinin kendine has nitelikleri ve çalışma prensipleri olması nedeniyle belirli bir fetva veya hüküm bulunmamaktadır.

Bu nedenle bunları kendi başımıza değerlendirmemiz teşvik ediliyor.

İslami finans konusunda herhangi bir deneyimi veya bilgisi olmayan kişiler, dijital para sorunlarıyla ilgili bazı araştırmalar yapıp uzmanlardan yanıtlar isteyebilirler.

Sonuç olarak, dijital para birimlerinin işletilmesinde kullanılan farklı prensipler nedeniyle, çeşitli para birimlerinin avantaj ve dezavantajları hakkında bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

Avantajlardan çok dezavantajlar varsa bu tür ürün veya hizmetlerin kullanılması önerilmez.

Müslüman Hukukçular, yatırımcılara bu finans sektörüne girmeden önce hukuki ve uzman tavsiyesi almaları tavsiye etmektedir.

Bu onların herhangi bir dolandırıcılık, kara para aklama veya terörizmin finansmanı faaliyetlerine karışmaktan kaçınmalarına yardımcı olacaktır.

Biz de bu makalemizde kendimiz ve İslam hassasiyeti olan müslüman kardeşlerimiz için özet ve mudakkik bir değerlendirmede bulunduk.

Tanımlar

İslami bankacılığın temel kuralları

İslami bankacılık, şeriatın dini kurallarına uymayı esas alan bankacılık faaliyetlerini yürütmenin bir yoludur.

Ana yasak faiz geliriyle ilgilidir. Bankaların ayrıca haram (yasak) alanlara yatırım yapması da yasaktır: alkol üretimi, tütün, domuz yetiştiriciliği, kumar vb.

Süreçte İslami bankacılık en iyi BAE, Suudi Arabistan, Türkiye, Mısır ve İran’da gelişmiştir.

Müslüman bankacılığı İslam ahlakına ve felsefesine dayanmaktadır.

Müslümanlar maddi dünya ile manevi dünyayı ayırmazlar.

Her türlü hukuki ve mali eylem Şeriat standartlarına uygun olmalıdır.

İslami bankacılık mübarek Kur’an ve Sünnet’te tanımlanan ilkelere dayanmaktadır.

İslami – helal – yatırımlar otorite figürlerinin rızası – İcmâ ilkelerine uygundur.

İslami bankacılığın temel kuralları yasaklara dayanmaktadır; bunlara haram veya günah denir. İslam’daki yasakların aksine, izin verilen – helal – eylemler vardır.

Müslümanların kredi ve mevduat üzerinden tefecilik ve faiz alması yasaktır.

Tahvil ve imtiyazlı hisse satın almak da İslam’da yasaktır.

Daha fazla getiri vaat eden karmaşık araçlara yatırım yapmak ek riskler içerir. Dolayısıyla bu tür yatırımlara karşı dikkatli olmak gereklidir.

Müslümanlar için karmaşık finansal araçları kullanarak yatırım yapma konusunda doğrudan bir yasak vardır. Hatta İslam’da belirsizlik ve tehlike anlamına gelen özel bir “garar” terimi bile vardır. Bu nedenle İslami bankacılıkta opsiyon, short, forward gibi spekülatif enstrümanlarla çalışamazsınız.

Müslümanların belirli iş türlerine yatırım yapmasına islam hukuku müsaade etmez. Bunlardan bazıları şöyledir:

-Alkol ve tütün üretimi ve satışı.

-Silah üretimi ve ticareti.

-Helal olmayan et – domuz eti üretimi ve işlenmesi.

-Kumar, piyango.

-Yetişkinler için eğlence endüstrisi.

İslami bankacılık, dini özellikleri dikkate alarak geleneksel işlemlerin yerine geçen finansal işlemler sunmaktadır.

Müslümanların geleneksel kredi almasına veya mevduatta para tutmasına izin verilmese de İslami bankacılık birçok hizmet sunmaktadır.

Geleneksel kiralama, Kuran’da yasaklanan, mülkün kullanımı karşılığında faiz ödenmesini içerir.

İcara, kira ödemeleri karşılığında bir mülkün geçici olarak kullanılmak üzere başka bir kişiye devredilmesidir.

İslami kiralama, kiralanan mülkün her durumda kiraya verende kalması açısından klasik kiralamadan farklılık göstermektedir.

Ancak, özel bir anlaşma yapılması durumunda müşteri, kiralanan ekipmanı satın alma hakkına sahip olabilir.(2)

Bir bankanın İslami olsa bile banka olarak kaldığını düşünmeye değer: görevi, riskleri ve maliyetleri hesaba katarak işlemlerden para kazanmaktır.

Aksi halde geleneksel bankacılığa karşı rekabette kaybedecek. Dolayısıyla leasingdeki faiz eksikliği yüksek kira ödemeleriyle telafi edilmektedir.

Muşaraka, birden fazla mevduat sahibinin mali durumlarını bankaya devretmesini içerir.

Banka da bu fonlarla bir projeyi finanse eder.

Banka işlemin bir yüzdesini almaz ancak ödülünü şu şekilde alır:

-Ortak, emek, projeye katılım ve yönetim deneyimi karşılığında belirli bir pay alır.

-Kalan kâr, finansmanı sağlayan banka ile ortak arasında paylaştırılır. Pay, her bir katılımcının finanse edilen projeye katkısı ve yaptığı harcamalara göre tahsis edilir.

Zararlar ayrıca işlemin tüm katılımcıları arasında paylaştırılır ve her bir tarafın proje finansmanındaki payına göre dağıtılır.

İslami bir banka, borcunun belirli bir süre içinde geri ödenmesi şartıyla gerçek veya tüzel kişiye faizsiz kredi verebilir.

Örneğin, böyle bir kredi, sosyal açıdan önemli projelerin (altyapı, üretim tesisleri ve diğer sosyal tesislerin inşası) uygulanması için kuruluşlara verilebilir.

Bankanın faiz aldığı geleneksel krediden farklı olarak İslami kredi, hizmetleri karşılığında “hiba” adı verilen “gönüllü” bir prim içerir.

Yani müşteri, borcuna ek olarak yapılan masraflar için minnettarlığının bir göstergesi olarak bankaya ek bir miktar ödeyebilir.

Murabaha, bir bankanın belirli bir ürünü daha sonra yeniden satmak üzere satın alması durumunda bir ticaret anlaşması anlamına gelir. Banka, sözleşmede önceden kararlaştırılan, işlemin organizasyonu ve yürütülmesi için bir kar artı yapılan harcamaları içeren sabit bir tutar şeklinde gelir alır.

Örneğin bir banka, müşterisi için özel olarak bir daire satın alabilir. Sözleşmede sabit bir ücret ve ödeme planı belirtilir. Ancak borcun tamamı ödenene kadar mülk, normal ipoteklerde olduğu gibi bankaya rehin edilir.

İslam hukukunda pasif gelir elde etmenin alternatif bir yolu Mudaraba’dır. Bu, ortak bir projenin kârının paylaşılmasına yönelik bir ortaklık anlaşmasıdır.

Müşteri, parayı belirli bir projeye veya kuruluşa yatıran bankaya aktarır. Anlaşma, banka ile yatırımcı ortak arasındaki kar dağıtım oranlarını belirler. Müşteri hangi tür faaliyeti finanse edeceğini seçer ve İslami bir banka, müşterinin parasını helal – izin verilen – faaliyetlere yatıracağını garanti eder.

Zarar ve kârın orantılı olarak bölündüğü muşarakanın aksine, mudharabahta yalnızca müşteri maddi zarara uğrar.

İslam Hukuku, menkul kıymetlere para yatırılmasını yasaklamaz; bu amaçla sukuk, Müslüman bankacılığında icat edilmiştir.

Terim kelimenin tam anlamıyla “anlaşma” veya “fatura” olarak tercüme edilir.

Bunlar belirli bir maddi varlığa karşılık ihraç edilen faizsiz tahvillerdir. İhraççılar bu varlığın hisse sahipleridir. Bu tür tahvillerin getirisi, dayanak varlığın kâr miktarından etkilenir.

İhraççı, yatırımcıya varlığı sabit bir fiyattan satın alma konusunda geri dönülemez bir hak verir.

İslami bankacılık, dünyanın en büyük Müslüman nüfusuna sahip ülkelerde en gelişmiş durumdadır.

Bunlar ağırlıklı olarak Orta Doğu, Güneydoğu Asya ve bazı Afrika ülkeleridir. Dahası, bazı ülkelerde bankacılık sistemi tamamen Şeriat ilkeleri üzerine kuruluyken, diğerlerinde ise sadece kısmen, geleneksel bankaların özel İslami pencerelerde ayrı İslami finans hizmetleri sunmuştur.

Örneğin Malezya ekonomisi için İslami bankacılığın geliştirilmesi devlet düzeyinde önemli bir stratejik görevdir ve ülkenin küresel finansal sistemdeki statüsünü arttırmanın bir yoludur.

Malezya, İslami Bankacılık ve Tekafül konusunda Ulusal Şeriat Danışma Konseyi’ni oluşturmuştur.

Suudi Arabistan’da bankacılık sistemi geleneksel finans kurumları ve İslami bankacılıktan oluşmaktadır.

Tıpkı Malezya’da olduğu gibi klasik bankaların da şeriat standartlarına uygun hizmet veren özel pencereleri veya şubeleri bulunmaktadır.

Avrupa ülkelerinde ve Amerika Birleşik Devletleri’nde İslami bankacılık, bankacılık ürün yelpazesini genişletmenin ve Müslüman vatandaşların yanı sıra İslam’ı kabul eden ülkelerden gelen yatırımcıları ülkenin finansal sistemine dahil etmenin ek bir yoludur.

Amerikan araştırma merkezi Pew Araştırma Merkezi’nden uzmanlar, 25 yıl içinde Avrupa’da Müslümanların payının yüzde 14 civarında olacağını öngörmektedir.

Avrupa’da İslami bankacılığın ana merkezi İngiltere’dir.

Büyük Britanya İslam Bankası (İBB), 2004 yılında Londra’da kuruldu ve yalnızca Şer’i standartlar çerçevesinde faaliyet gösteriyor. İslami bankacılık, ülkenin uyarlanmış mevzuatına ve İslam ilkelerine dayanmaktadır.

Örneğin, risk yönetimi konusunda İslami kuruluşlar Basel Bankacılık Denetleme Komitesi’nin “Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Yakınsaması: Yeni Yaklaşımlar” belgesi temelinde faaliyet göstermektedir ve İslami ipotek kredileri de aynı temelde ipotek kurallarıyla düzenlenmektedir.

İngiliz mali hukukuna göre hükümet, İcara sözleşmelerini İngiliz Mali Davranış Otoritesi’nin düzenlemesi altına almıştır.

İslami Finans

İslami finans sisteminin oluşumu yaklaşık 14 asır önce başlamış olsa da modern tarihi, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nde İslami bankaların kurulduğu 1970’li yıllara kadar uzanmaktadır.

Daha sonra 1990’larda, Bahreyn ve Malezya İslami finans sisteminde önemli bir rol oynamaya başlamıştır.

İslami finans sisteminin temeli, ana kaynakları Kur’an ve Hz. Muhammed’in (s.a.v) sünneti olan şeriat normları veya İslam hukukudur.

Şeriat çerçevesinde (ve İslami finans sistemi bağlamında) adalet ve ortaklık fikirlerine büyük önem verilmektedir.(3)

İslami finans sisteminin temel ilkeleri şunlardır:

-Meşru faaliyetlerin yürütülmesinden ve gerçek varlıklara yatırım yapılmasından gelir elde edilebilir. (Para artışı yoluyla gelir elde etmek açıkça yasaktır.)

-Yatırımlar sadece finansal getiri sağlamamalı, aynı zamanda sosyal ve etik açıdan da topluma fayda sağlamalıdır ve riskler paylaşılmalıdır.

-Tüm yasaklanmış faaliyetlerden (haram) kaçınılmalıdır.

İslami finansın savunucuları, spekülasyon ve belirsizlik üzerindeki yasakları ve adalet ile risk paylaşımına vurgu yapması nedeniyle son mali krizden büyük ölçüde etkilenmediğine dikkat çekmektedir.

Elbette bu, belli bir sistemde riskin tamamen olmadığı anlamına gelmez(böyle bir durum asla olmaz), ancak bu sistem içerisinde daha yüksek riske maruz kalanlar daha temkinli davranma eğilimindedir.

Herhangi bir İslami finans kurumunun kilit yönetim organlarından biri Şeriat konseyidir.

Enstitünün sunduğu tüm ürün ve hizmetlerin Şeriat ilkelerine uygun olmasını sağlamaktan sorumludur.

Konsey, İslam ilahiyatçılarından oluşan bir komitedir; bileşimi farklı organizasyonlarda farklılık gösterebilir.

Bir finans kuruluşunun Şer’i Kurulu, bir finans kuruluşunun sunduğu tüm yeni ürünleri tüketicilere sunulmadan önce inceler ve izler. Buna ek olarak, belirli konular değerlendirilmek üzere konseyin önüne getirilebilir (örneğin, belirli bir müşterinin ticari teklifinin Şer’i standartlara uygun olup olmadığı sorusu).

Şer’i uyumlu finansal hizmetlere olan talep hızla artıyor ve Şer’i kurul, finans kurumunun yeni koşullara, sektör trendlerine ve müşteri ihtiyaçlarına uyum sağlamasına yardımcı olarak yeni finansal araçlar ve ürünler geliştirmede önemli bir rol oynayabilir.

Şer’i kurul üyelerinin hem kendi bilgi ve tecrübelerine hem de Şer’i hükümlere dayanarak hüküm vermesi, İslami finans sisteminin temel ilkeleri çerçevesinde kalarak yenilik yapma potansiyeline sahip olduğunu ve gelişebileceğini vurgulamaktadır.

Süreçte İslami finans sistemi alanındaki belki de en önemli sorun, Şeriat normlarına uyum konusunda standartlar koyan tek bir uluslararası kurumun bulunmamasıdır. Yani bu normlara uyumu denetleyecek bir üst otorite bulunmamaktadır.

Her İslami bankanın Şer’i düzenlemelere uyumu sağlamak için kendi Şer’i kurulu vardır.

Şeriat hukukunun mali konulara ilişkin bazı hükümleri ve buna bağlı olarak belirli mali araçların yasallığı farklı yorumlara tabidir.

Sonuç olarak, bir İslami bankanın bir işlemi onayladığı, diğerinin ise reddettiği durumlar ortaya çıkabilir.

Yani sözleşme aniden şeriat ilkelerine aykırı ve bunun sonucunda geçersiz ilan edilebilir.

Dünyanın en büyük sukuk piyasası (sukuk genellikle “şeriat uyumlu” tahviller olarak da adlandırılan finansal sertifikaların arapça adıdır.) olan Malezya’da, piyasanın ihtiyaç duyduğu kesinliği sağlayacak düzenlemelerin tutarlı bir şekilde uygulanmasını sağlayacak bir Şer’i Danışma Kurulu bulunmaktadır.

Bahreyn’deki İslami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Organizasyonu (AAOIFI) başta olmak üzere bazı sektör kuruluşları da bu alanda tek tip standartlar geliştirmiştir.

İslami finansta dijital para birimlerinin rolü

Teorisyenler dijital para biriminin güvenli olup olmadığını tartışırken, Müslüman alimler konuya farklı bir bakış açısıyla, yani dijital para birimlerinin Şeriat ilkelerine ne ölçüde uygun olduğu konusunda bakıyorlar.

İslam Şeriatında para birimi genel olarak somut olmalıdır, bu da onun plütokratik (Mal) olarak kabul edilebileceği anlamına gelir, değişken ve meşru-yasal olmalıdır.

Kripto para birimlerinin kullanımını savunan şeriat alimleri, genel olarak dijital paranın, vergi ödeme ve borçların geri ödenmesi de dahil olmak üzere benzersiz bir ödeme aracı olarak tüm İslami normlara uygun olduğu temelinde Şeriat tarafından kabul edilmesi gerektiği varsayımını takip etmektedir.

Dijital para birimlerinin geleneksel İslami finans sistemlerine entegrasyonu, tüm İslami bankaların ve finansal kurumların kabul etmesi gereken belirli kural ve koşullara tabi olmalıdır:

1. İslam’da faiz yasak olduğundan, kredi ödemelerinde faiz kullanılmasının yasaklanması.

2. Dijital para birimlerinin net bir kullanım amacı olmalıdır.

3. Dijital para birimleriyle satılan ürün ve hizmetlerin sanal değil gerçek bir temsili olmalıdır.

4. Kumarda kullanım yasağı.

5. Hayır işleri veya bağışlar için zorunlu kullanım.

İslami normların yasaklamaması, aynı zamanda sanal paranın meşruluğu sorusuna net bir cevap vermemesinden kaynaklanmaktadır.

Elbette bu tartışma yakın zamanda sona ermeyecek ancak dijital para birimlerinin İslami finansta yerini alacağına şüphe yoktur.

İslami Fintech

İslami finans sektöründe hızla büyüyen bir sektör olan İslami Fintech, İslami finans ilkelerini teknolojideki ilerlemelerle birleştirmenin yanı sıra, Müslüman tüketicilere yenilikçi ve Şeriat uyumlu finansal çözümler sunmayı ve dijital bankacılık hizmetlerine yönelik artan talebi karşılamayı amaçlamaktadır.

Dijital platformların popülaritesinin artması ve finansal teknolojinin yükselişiyle birlikte İslami fintech, Müslümanların finans kaynaklarına erişme ve bunları yönetme biçiminde devrim yaratma potansiyeline sahiptir.

İslami Fintech’ in Avantajları

Erişilebilirlik : İslami Fintech platformları, kullanıcıların finanslarını her zaman, her yerde yönetmelerine olanak tanıyan kullanışlı ve erişilebilir hizmetler sunmaktadır.

Şeffaflık : İslami Fintech çözümleri şeffaflığı ön planda tutarak kullanıcılara Şeriat’ın temel ilkeleri ve finansal işlemlerinin etik yönleri hakkında net bilgi sağlar. Bu şeffaflık, kullanıcılar arasında güven ve itimat oluşmasına yardımcı olur ve finansal faaliyetlerinin islam inançlarına uygun olmasını sağlar.

Kişiselleştirme : İslami Fintech, Müslüman tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayan kişiselleştirilmiş finansal çözümler sunar. Bu platformlar, kullanıcı verilerini analiz etmek ve özelleştirilmiş öneriler ve çözümler sunmak için yapay zeka ve makine öğrenimi gibi ileri teknolojileri kullanır.

İnç Sosyal Etki : İslami Fintech ayrıca mikro finans çözümleri, kitlesel fonlama platformları ve Zekat yönetimi araçları sunarak sosyal etkiyi ve finansal katılımı teşvik etmeye odaklanmaktadır. İslami Fintech, müslümanları güçlendirmeyi ve İslami ilkelere uygun olarak hayır amaçlı bağışları kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.

İslami Fintech Hizmetlerinin Türleri

Dijital İslami Bankacılık : Dijital İslami bankalar, cari hesaplar, tasarruf hesapları ve yatırım ürünleri gibi geniş bir yelpazede Şer’i uyumlu bankacılık hizmetleri sunmaktadır. Bu bankalar, fiziksel şube ihtiyacını ortadan kaldırarak müşterilere uygun maliyetli hizmetler sunmaktadır.

İslami robo-takipçiler : İslami robo-takipçiler, Şeriat ilkelerine dayalı otomatik yatırım tavsiyeleri sağlamak için algoritmalar ve yapay zeka kullanmaktadır. Bu platformlar, geleneksel finansal danışmanlara göre düşük maliyetli ve kullanışlı bir alternatif sunarak yatırım fırsatlarını Müslüman yatırımcılar için daha erişilebilir hale getirmektedir.

İslami kitle fonlaması: İslami kitle fonlaması platformları, İslami finans ilkelerine bağlı kalarak insanların ve işletmelerin çok sayıda insandan fon toplamasına olanak tanır. Bu platformlar, bağışa dayalı kitlesel fonlama, ödüle dayalı kitlesel fonlama ve özsermayeye dayalı dahil olmak üzere çeşitli kitlesel fonlama türlerini destekler.

Inc Islamic Ödeme Çözümleri: İslami fintech aynı zamanda Şer’i uyumlu ödeme çözümleri de sunmaktadır. Bu çözümler arasında mobil ödeme uygulamaları, eşler arası ödeme platformları ve dijital cüzdanlar yer alır ve kullanıcıların İslami finans ilkelerine bağlı kalarak işlem yapmalarına olanak tanır.(4)

Dijital İslami Bankacılık Hizmetlerini Anlamak

Müslüman müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak için bir dizi yenilikçi çözüm sunan dijital İslami bankacılık hizmetleri , son yıllarda önemli bir popülerlik kazanmıştır.

Bu hizmetler, İslami finans ilkelerini dijital teknolojinin rahatlığı ve verimliliği ile birleştirerek, bankacılık deneyimi sunmaktadır.

Dijital İslami bankacılık hizmetlerini anlama konusunda kapsamlı bir deneyim için temel ilkeler, temel özellikler ve mevcut en iyi seçenekler de dahil olmak üzere çeşitli hususları öğrenmek önemlidir.

Dijital İslami Bankacılık Hizmetlerinin Temel Özellikleri:

Dijital İslami Bankacılık, Müslüman müşterilerin özel ihtiyaçlarını karşılayan çok çeşitli özellikler sunmaktadır.

Bu özellikler şunları içerir:

Faizsiz hesaplar: Dijital İslami bankalar müşterilere faizsiz cari ve tasarruf hesapları sunarak mevduatlarının faize dayalı kredilerde kullanılmamasını sağlar.

Hamile Şer’i uyumlu yatırım fırsatları: Bu hizmetler, Sukuk (İslami tahviller), hisse senedi fonları ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları (GYO’lar) gibi İslami ilkelere uygun yatırım ürünleri sunmaktadır. Müşteriler bu helal varlıklara yatırım yapabilir ve temel esaslara göre getiri elde edebilir.

Etik finansman seçenekleri: Dijital İslami bankalar, muşaraka (ortaklık) ve murabaha (maliyet artı finansman) gibi Şeriat ilkelerine uygun finansman çözümleri sunmaktadır. Bu seçenekler, müşterilerin finansman ihtiyaçlarını faize dayalı işlemlere girmeden karşılamalarına olanak sağlamaktadır.

Dijital İslami bankacılık hizmetleri, müşterilere mali durumlarını yönetmeleri için rahat ve şeffaf bir yol sunarak son yıllarda önemli bir ilgi gördü.

Bu hizmetler, müşterilerin fonlarına erişmesine ve işlem yapmasına olanak tanıyan çevrimiçi hesap açma, mobil bankacılık uygulamaları ve dijital ödeme çözümleri gibi özellikler sunar.

Ayrıca, dijital İslami bankacılık hizmetleri genellikle Zekat hesaplama ve İslami yatırım seçeneklerine yönelik araçlar içerir ve müşterilerin modern finansal teknolojiden yararlanırken dini yükümlülüklerini yerine getirebilmelerini sağlar.

İslami fintech büyümeye devam ettikçe, düzenleyici sorunların ele alınması ve Şeriat ilkelerine uygunluğun sağlanması zorunludur.

Düzenleyici çerçeveler, İslami fintech inovasyonu için uygun bir ortam sağlayarak teknolojik gelişmelere ayak uydurmalı ve İslami finans kurumları ile fintech girişimleri arasındaki iş birliğini teşvik etmelidir. İslami Fintech, teknoloji ve yeniliği benimseyerek, İslami finans sektöründe devrim yaratma ve dünya çapındaki Müslüman tüketicilerin gelişen ihtiyaçlarını karşılama potansiyeline sahiptir.

Dijital İslami bankacılık hizmetlerindeki yenilikler Müslümanların yönetim biçimini değiştirerek kolaylık, Şeriat uyumluluğu ve gelişmiş güvenlik sunmuştur. (5)

Mobil bankacılık uygulamaları, robo-yüzlü hizmetler, blockchain teknolojisi, dijital cüzdanlar ve biyometrik kimlik doğrulama bu alandaki önemli gelişmelerden sadece birkaçıdır.

İslami finansal çözümlere olan talep artmaya devam ettikçe Fintech şirketlerinin yeniliklere devam etmesi ve müşterilere dini inançlarına ve finansal hedeflerine uygun mümkün olan en iyi seçenekleri sunması önemlidir.

Dijital Para Birimlerine İlişkin İslami Hukuki Bakış Açıları

İslam dini ve geleneksel ekonomik sistem, kabul edilebilir para standartları ve bunların algılanan ekonomik işlevleri konusunda aynı vizyonu paylaşmaktadır.

Her iki görüşe göre kripto para birimleri, bir şeyler için ödeme yapmanın yenilikçi bir yolu ve takas ve ticaret için bir araç olmasına rağmen tam meşru olmayan paradır. Bu netsizliğin nedeni, paranın en önemli üç özelliğinden yoksun olmalarıdır: değişim ve ticaret aracı, hesap birimi ve değer saklama aracı.

İslami ve medeni kanunlar, Bitcoin’in bilinmeyen, herhangi bir merkez bankası tarafından desteklenmeyen, düzenlenmeyen bir dijital para birimi olduğu ve altın gibi fiziksel emtialara dönüştürülemeyeceği konusunda hemfikirdir.

Elektronik para birimi, Şeriat yasalarının belirlediği standartlara ve hükümlere uygun olmalıdır. Elektronik paranın popülaritesi aynı zamanda insanların onu ne kadar istediğine ve ne kadar faydalı olduğuna da bağlıdır.

İslam hukukuna uygun olması için bir finansal sistemin aşağıdaki gerekliliklere sahip olması gerekir:

-Faizsiz olmalıdır: (Faiz yasağı (IP), yani borç faizinin talep edilmeyeceği veya ödenmeyeceği anlamına gelir.

-Şeffaf ve anlaşılır olmalıdır: (yanlış beyan olmamalıdır) Ticaret ortaklarını aldatmamak için Ticaret ortakları ne satın aldıklarını bilme hakkına sahiptir. İlave ticaret ortakları kendi seçimlerini yapma özgürlüğüne sahip olmalıdır. Bu nedenle, para birimini kullanan işlemler kullanılmalıdır.

-Müslümanların gelirlerinin makul bir kısmını ihtiyacı olanlara sağlaması gerekmektedir.

Dijital para, teknolojik ve bilimsel ilerlemenin bir sonucudur ve küresel ekonominin bugünü ve geleceği olan bu teknolojik çağa ayak uyduracak şekilde gelişmiştir.

Elektronik para birimi, işlemlerdeki kolaylık ve hızın yanı sıra merkezi olmayan yapısı ve kağıt paranın gerektirdiği önemli sayıda formaliteyi gerektirmemesi nedeniyle düşük maliyetleri nedeniyle çok sayıda insan arasında son derece popüler ve istikrarlı bir şekilde büyümüştür.

Dijital para birimleri, onlarla işlem yapabilmek için onları şifreleme zorunluluğu nedeniyle yüksek düzeyde gizlilik sunmaktadır.

Dijital para birimlerinin yasal bir varlığı yoktur ve para biriminin işlevi dijital para birimleri için geçerli değildir; bu nedenle dijital para birimlerinin yasal statüsünün tanımı tartışmalı olmaya devam etmektedir. (6)

Bu nedenle islam hukuku mevcut haliyle bunu hemen işlem yapılabilecek sıradan bir para olarak görmemektedir.

Öte yandan, küresel rejimdeki önemli değişiklikler, öncelikle bireylerin mevcut küresel finansal sisteme güven duymaması nedeniyle dijital para kullanımını teşvik etmektedir.

Meşruluk perspektifinden bakıldığında, teknik ve maddi olmayan değeri olan bir para biriminin, gerçek, somut değeri olan varlıklarla desteklenmesi veya saygın bir finans kurumu tarafından denetlenmesi gerekir.(7)

Bu gereklilik, dolandırıcılıktan veya önemli para birimi değerindeki değişikliklerden korumaktır.

Sonuç olarak, kripto para ticareti, yüksek istikrarsızlıkları nedeniyle yüksek risk içeriyor ve bu da onlara yatırım yapmayı daha çok kumar gibi hale getiriyor ve Şeriat bunu reddediyor.

Bu nedenle, ülkelerin devletlerin, islam hukuku otoritelerinin dijital para birimlerinden faydalanması ve bunların kullanımını düzenleyen yasal metinler geliştirerek insanlardan gelen büyük talebi değerlendirmesi gerekmektedir.(8)

Dr. Bilal Tanrıverdi’nin tüm Blog yazılarına bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Av. Davut GÜRSES’in 10. Sayı’mızda çıkan “Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcıların MASAK Yükümlülükleri” isimli yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.

Yazar: Bilal TANRIVERDİ

Kaynakça

1.Çetingüleç, Mehmet (29 Ekim 2014). “Türkiye’de İslami bankacılık güçleniyor” (HTML). Al-Monitor. 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2015.

2.Fetva şöyle diyor: “Mısır Fetva Evi, bu para birimlerinin her türlü dolaşımının, satın alma, satış, kiralama vb. her türlü işlemin şeriat açısından yasak olduğuna inanmaktadır. Ekonomi üzerindeki olumsuz etkisi, piyasa ve genel işgücü kavramının dengesizliği, mali düzenleyicilerin yasal koruma ve denetim eksikliği <…> ve ayrıca aldatmadan kaynaklanabilecek zararlar nedeniyle, hesaplamalarda, değerlendirmede ve değerde belirsizlikler ve hileler…” Bakınız: Mısır Fetva Evi. 28 Aralık 2017 tarih ve 4205 sayılı fetva (fetvanın yazarı Müftü Şevkiy İbrahim Allaham’dır). Resmi site. URL: البيتكوين والتعامل بها – الفتاوى – دار الإفتاء المصرية – ار الإفتاء (dar-alifta.org) (erişim tarihi: 12/13/2023).

3.Soru. Kripto para birimlerinin kullanımına ilişkin hangi dini hüküm verilmiştir? Cevap. Kullanıcılar arasında takas veya değer ölçümü aracı olarak kabul edilen ve doğası gereği kullanıcıya güven veren her türlü paranın kullanılması kabul edilebilir. Bu bağlamda belirleyici olan, mübadele aracının (para) özünde, üretim sürecinde ve mübadele aracı olarak önemli derecede belirsizlik (garar) içerip içermediğidir. Bir aldatma aracı olarak kullanılıp kullanılmadığı ve belirli bir grup insanın haksız ve haksız zenginleşmesine katkıda bulunup bulunmadığı. Son yıllarda ortaya çıkan birçok kripto para türünün her birinin kullanımının yasallığını yukarıdaki ilkelere göre değerlendirmek gerekir. Bakınız: Kripto para kullanımının dini hükmü nedir? / Türkiye Diyanet İşleri Yüksek Kurulu [Elektronik kaynak] // Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı: [web sitesi]. — URL: https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1375/kripto-paralarin-kullaniminin-dini-hukmu-nedir (erişim tarihi: 12/13/2023).

4.El-Fıkhu’l-muyessar fi du”l-kitab ve’s-sünnet. S.215.

5. Fageh A: Digital Currency under the Perspective of Islamic Law. Maliyah: Jurnal Hukum Bisnis Islam. 2021; 11(1): 110–128. Publisher Full Text

6. Muhammad Ridwan Firdaus: E-money in the Perspective of Sharia Economic Law. Tahkim. June, 2018; 14(1): 152. Publisher Full Text

7. Oseni UA, Ali SN: Fintech in Islamic finance. Fintech In Islamic Finance. Routledge; 2019; (pp. 3–14).

8.https://www.alrajhibank.com.sa/About-alrajhi-bank/Media-Center/2024/Buna/