Giriş
Mevcut cari hukuk, bir zamanlar hayal bile edilemeyen eylemlerle başa çıkmak için mücadele ederken, yeni bir hukuk paradigması şekillenmektedir. (metalaw)
Hukukçular tüm dünyada şekillenen bu yeni hukuk paradigmasına bir isim bulmaya çalışıyorlar.
Bu arayışlar arasında metalaw bariz bir terim gibi görünüyor.
Tek sorun, zaten var olmasıdır.
Aslında, metaverse’in 1992 bilimkurgu romanından kaynaklanan “ötesi” ve “evren” anlamına gelen “meta” portmanteau birkaç on yıl öncesine dayanır.
Halihazırda tanımlanmış olan, “evrendeki farklı ırklar arasındaki ilişkileri” düzenleyen yasadır.
Bunu ne tür bir çılgın hukukçu buldu?
Tanımlar
Merriam Webster sözlüğünde Meta Law şöyle tanımlanmaktadır,
Meta Law: Yeryüzündeki zeki varlıkların ve uzayda bulunabilen zeki varlıkların karşılıklı hak ve görevlerini yöneten ve yeryüzündekilerin başkalarına kendilerine nasıl davranılmasını istiyorlarsa öyle davranmaları gerektiği varsayımına dayanan yasa. (1)
Bilim kurgu yazarı Robert A. Heinlein’ın 1958 tarihli ve Haley’nin 1956 tarihli makalesinden iki yıl sonra yayınlanan Have Space Suit – Will Travel’da, karakterlerden biri “uzay hukuku ve meta-hukuk”tan bahseder . (2)
Öte yandan Meta law , “evrendeki farklı ırklar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının toplamıdır” tanımı en güncel tanımlardan birisidir. (3)
Metalaw ve Metaverse
İlk olarak 1956’da Avukat Andrew G. Haley tarafından dile getirilen Metalaw, Haley’nin hem insan hem de varsayımsal akıllı dünya dışı yaşam olmak üzere tüm zekalar için teorik olarak evrensel uygulamanın temel yasal ilkelerinin önerilen varlığına ilişkin hipotezine atıfta bulunmak için kullanılan terimdir.
Yazar Frank G. Anderson, tanımın dünya dışı ve karasal tüm akıllı türleri kapsayacak şekilde genişletilmesini önerdi – bu da herhangi bir zeki hayvan yaşamını içerecektir.
2022, yeni bir gerçekliğin doğuşuna tanık olacak; Metaverse.
Çalışabileceğiniz, oynayabileceğiniz ve doğal olarak anlaşmazlıklara girebileceğiniz sürükleyici bir dijital dünya.
Kullanıcılar farklılıklarını çözdükçe, eski bir isimle adlandırabileceğimiz yeni bir hukuk sistemi ortaya çıkacak: Meta hukuk & Metalaw.
Sanal dünyadaki bu güç birkaç patronun elinde yoğunlaşırken, Meta law’ın veya Metaverse yasasının öncelikle onların lehine sonuçlanmamasına dikkat edilmelidir.(4)
Metaverse Hukuku
Öte yandan;
Örneğin, işvereniniz iş için meta veri deposunda oturum açmanızı ister. Bir sabah, bir bilgisayar korsanının avatarınızı, özenli ve pahalı bir şekilde oluşturulmuş yapay bir bedeni yok ettiğini görüyorsunuz.
Geri yüklenemez önemli bir toplantıyı kaçırdınız.
Sanal yatırımınızın, sanal benliğinizin kaybından kurtulduğunuzda, belki bir haftayı veya daha fazlasını kaçırırsınız. Bunu kim telafi edecek? Fail bulunabilecek mi? Ceza alacak mı?
Sadece tescilli hasardan bahsetmiyoruz. Daha geçen ay Meta Platforms Inc. (eski adıyla Facebook) tarafından oluşturulan bir sanal gerçeklik ürününün testçisi, uygunsuz bir şekilde dokunulduğunu, taciz edildiğini iddia etti (5); kendisini “tecrit edilmiş” hissettiren “yoğun” bir olay.
Bir Meta temsilcisi bunu “kesinlikle istenmeyen” olarak nitelendirdi. İstenmeyen ama kesinlikle öngörülemeyen değil.
Yaşadıklarını Facebook’taki Horizon Worlds grubunda paylaşan kullanıcı mesajında şu ifadelere yer verdi; ‘İnternette cinsel tacizin şakası yok. Ancak VR’da tacize uğramak olayı daha ciddi kılıyor. Burada sadece tacize uğramadım. Bu davranışı destekleyenler de vardı.’
Yaşananların ardından konu ile ilgili bir iç soruşturma başlatıldı ve kullanıcının tacizi önlemek için tasarlanan güvenlik özelliğini kullanmadığı sonucuna varıldı.
Olayı ‘kesinlikle kötü olarak nitelendiren Horizon Worlds Başkan Yardımcısı Vivek Sharma, Safe Zone (Güvenli Bölge) isimli özelliğin kullanıcıların kendilerini tehlikede hissettiklerinde diğer kullanıcılarla etkileşimi sonlandırdığının altını çizdi.
Meta Hukuk (Meta Law) ve Oculus
Oculus’ın ürettiği Quest gözlükleriyle erişilebilen Horizon Worlds, kullanıcılarla 2019’da kapalı beta sürümüyle buluşmuştu.
Metaverse, kavramsal olarak o kadar geniştir ki, hiç kimse tam yasal sonuçları tahmin edemez ve kamuoyuna o kadar ani görünür ki, Silikon Vadisi dışından çok az kişi onları çok fazla düşünebilmiştir.
Uyuşmazlıklar, başlangıçta mahkemelerde görülecek iyi ya da kötü çözülecektir. Fakat Vadi seçkinlerinin yeni bir üst-yargı yetkisinin parçası olarak adliye binalarını simüle etmediğini kim söyleyebilir?
Fazla bir zaman geçmeden deniz, hava ve uzay hukuku gibi bu da uluslararası bir anlaşmanın konusu olabilir.
Meta Hukuk ve Meta Mahkemeler
Sözleşmeler, nihayetinde kullanıcıları, maliyetleri düşürmek için hukuki meta mahkemelerde anlaşmazlıkları çözmeye zorlayabilir. Bu hiç de uzak bir ihtimal değil: Çin, gerçek dünyadaki ceza davalarında ilk robot hakimini çoktan hazırlamış durumda.(6,7)
DoNotPay adı verilen bilgisayar programı, “dünyanın ilk robot avukatı” olarak biliniyor.
Uluslararası hakemli Management Review dergisinde yayınlanan makaleye göre, Çin’de yapay zekâ ile çalışan ‘savcı’makine geliştirildi. Makine, 2015-2020 dönemindeki 17 bin vakadan edinilen bilgilerle eğitildi ve Shanghai’daki hırsızlık, kredi kartı dolandırıcılığı, kavga gibi en yaygın sekiz suçla ilgili doğru şekilde ceza belirleyebiliyor.(8)
South China Morning Post’a göre ise yapay zekâlı savcı, Çin’in en yoğun bölge savcılığı olan Shanghai Pudong Halk Savcılığı tarafından geliştirilip test edildi.
Projenin başuzmanı Shi Yong, sistemin savcıların gün içindeki yükünün azaltılmasını ve daha önemli görevlere odaklanmasını sağlayacak. Bu teknolojinin yakında daha az yayın suçlarda da kullanılabilecek seviyeye ulaşması bekleniyor.
Diğer yandan Çinli savcıların yapay zekâyı 2016’da kullanmaya başladığı belirtiliyor. Ülkedeki birçok avukat ‘Sistem 206’isimli bir yapay zekâ aracını kullanıyor.
Bu sistem kanıtların ve tutuklama koşullarının ne kadar güçlü olduğunu değerlendirirken şüphelinin toplum için ne kadar tehlike teşkil ettiğini inceleyebiliyor. Ancak araştırmacılar, şu an mevcut olan tüm yapay zeka araçlarının suçlama yöneltmek ve ceza önermekle ilgili süreçlerde yer almamaları gerekçesiyle kısıtlı kaldığı görüşünde.
Yüksek karmaşıklığı ve belirsizliği birleştiren problemler, “meta hukuk” (metalaw) için en uygun olanlardır.
Bir seviyede artan varyans, birinci dereceden sisteme dışarıdan etki eden başka bir sistem aracılığıyla daha yüksek bir seviyeye geçilerek daha iyi ele alınabilir.(9)
Meta Yasalar ve Sonuç
Avusturyalı hukukçu ve hukuk yazarı Ernst Fasan, bu hedefe yönelik önemli bir adım attı. Dr. Fasan, evrendeki tüm canlı varlıklara uygulanabilen, karmaşık, kendi içinde tutarlı on bir temel meta yasadan oluşan bir dizi geliştirdi.
Felsefi temel, ilk olarak 18. yüzyıl Alman filozofu Immanuel Kant tarafından geliştirilen Kategorik Zorunluluktur.
Herhangi bir rasyonel varlık için geçerli olan, “genel yasamanın bir ilkesi olarak” geçerli olmadıkça hiçbir faaliyete girişilmemesidir.
Örneğin, biri cinayeti düşünürse, ‘Herkesin öldürmesi arzu edilir mi?’ diye sorar. Cinayetin genel bir kural olarak kabul edilmesi, katilin kendi ölümüyle sonuçlanacağından, doğal bir çelişki olmadığı açıktır.
Kategorik Zorunluluğu ve birkaç çok temel varsayımı kullanarak, Dr. Fasan, muhtemelen evrensel geçerliliği olan on bir temel meta yasa türetiyor.
Bunlar, azalan önem sırasına göre aşağıdaki gibidir:
(1) Metalaw’ın hiçbir ortağı imkânsızlık talep edemez.
(2) Uyumun zorunlu ırkın pratikte intiharıyla sonuçlanacağı durumlarda Metalaw’ın hiçbir kuralına uyulmamalıdır.
(3) Evrenin tüm zekâ ırkları, prensipte eşit haklara ve değerlere sahiptir.
(4) Metalaw’ın her ortağı kendi kaderini tayin hakkına sahiptir.
(5) Başka bir ırka zarar verecek herhangi bir hareketten kaçınılmalıdır.
(6) Her ırkın kendi yaşam alanı hakkı vardır.
(7) Her ırk, başka bir ırk tarafından gerçekleştirilen herhangi bir zararlı eyleme karşı kendini savunma hakkına sahiptir.
(8) Bir ırkı koruma ilkesi, diğer bir ırkın gelişimine göre önceliğe sahiptir.
(9) Hasar durumunda, zarar veren, zarara uğrayan tarafın bütünlüğünü yeniden sağlamak zorundadır.
(10) Metalegal anlaşma ve antlaşmalara uyulmalıdır.
(11) Kendi faaliyetleriyle diğer ırka yardım etmek yasal değil, temel bir etik ilkedir.
Fasan’ın meta yasaları, yeni bir metalegal gelişim çağının başlangıcıdır.
Bu tür davranış ilkeleri yakında bir hayatta kalma meselesi haline gelebilir; düşüncemize astropolitik bağlamlarda metalegal kurallar rehberlik etmelidir.
Metaverse Hakkında ayrıca bilgi için Hukuk ve Bilişim Blog’ta yayınlanan “Metaverse (Sanal Evren)” yazısını da bağlantıdan okuyabilirsiniz.
Ayrıca 9. Sayımız’da yayınlanan “Hukukta Fütürizm: Geleceğin Mahkemeleri” isimli yazıyı da yapay zeka kullanan mahkemeler hakkında daha ayrıntılı bilgi için inceleyebilirsiniz.
Kaynakça
1- https://www.merriam-webster.com/dictionary/metalaw
2- https://en.wikipedia.org/wiki/Metalaw
3- http://metalawandseti.blogspot.com/
4- https://www.iotforall.com/metalaw-law-of-metaverse
5- https://www.cnnturk.com/dunya/metaversete-taciz-skandali
6- https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-39218045
7- https://tr.sputniknews.com/20211228/cinde-yapay-zeka-ile-calisan-savci-makine-gelistirildi-1052176487.html
8-Cambridge University , Cambridge press https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-management-and-organization/article/abs/adopting-robot-lawyer-the-extending-artificial-intelligence-robot-lawyer-technology-acceptance-model-for-legal-industry-by-an-exploratory-study/DA4AFD28E477B20CC0807ACEB6A6A98F
9- Aristoteles, The Nicomachean Ethics 1137b, at 314-15 (H. Rackham çev., Harvard Univ. Press rev. ed. 1934).
Okuma Listesi
-Carl Sagan, ed., Dünya Dışı İstihbaratla İletişim (CETI). MIT Press, Cambridge, Mass., 1973, s. 353-354.
– Andrew G. Haley; “Uzay Hukuku ve Metalaw – Sinoptik Bir Bakış.” Roma: Associazione Italiana Razzi, Yedinci Uluslararası Uzay Bilimleri Kongresi Bildirileri, 1956.
– Carl Sagan; Kozmik Bağlantı. Doubleday and Company, Inc., NY, 1973, s. 215.
– Carl Sagan, ed., Dünya Dışı İstihbaratla İletişim (CETI). MIT Press, Cambridge, Mass., 1973, s. 345.
– Christopher D. Taş; Ağaçlar Ayakta Olmalı mı? Doğal Objelerin Yasal Haklarına Yönelik . Los Altos, Kaliforniya: William Kaufmann, Inc., 1974.
– Robert A. Freitas Jr. , “ Robotların Yasal Hakları .” Öğrenci Avukat 13(Ocak 1985):54-56.
– Peter Şarkıcı; Hayvan Özgürlüğü: Hayvanlara Tedavimizde Yeni Bir Etik. Random House, Inc., NY, 1975.
– Robert A. Freitas Jr. ; “ Dünya Dışı Varlıkların Yasal Hakları .” Analog Bilim Kurgu / Bilim Gerçeği 97(Nisan, 1977):54-67.
– Roland Puccetti; Kişiler – Evrendeki Olası Ahlaki Ajanların Bir Çalışması. Londra: Macmillan and Company, Ltd., Londra, 1968.
– Jean Brüler; Onları Tanıyacaksın. Little, Brown and Company, Ltd., Londra, 1968.
– Andrew G. Haley; Uzay Hukuku ve Hükümet. New York: Appleton-Century-Crofts, 1963.
– Ernst Fasan; Uzaylı İstihbaratlarla İlişkiler. Berlin-Verlag, 1970.