Veri Tabanı Ve Hukuki Durumu

Tanım Ve Süreç

Veri tabanı kavramı; sistematik ve metodik bir şekilde düzenlenen, elektronik, mekanik veya herhangi bir vasıta ile erişebilen içerisinde bağımsız bilgi türleri ve belgeler yer almaktadır.

Verileri veya diğer materyalleri tek başlarına; veri tabanından bağımsız olarak, erişebilir ve anlamlı olmasını ifade eder.

Veri tabanlarının en temel işlevi; kişilere, toplumlara, firmalara bilgilerinin korunması ve depolanması imkanını sağlamasıdır.

Veri tabanları bilgilerin toplandığı; depolandığı somutlaştığı, elle tutulur hale geldiği ve bu suretle ticari olarak pazarlanma niteliğini kazandığı ürünlerdir.

Veri tabanı sayesinde bilgiler belirli bir formata dönüştürülür ve derlenebilir. Böylece kişiler tarafından kolaylıkla erişilen ve işlenen hale gelir.

Bilgi toplumunun modern koşullarında, organize veri kümelerini içeren veri tabanlarının oluşturulması ve kullanılması özellikle önem taşımaktadır.

Veri tabanlarının oluşturulması büyük yatırımlar gerektirir ve elde edilen sonucun işleyişi üzerinde kontrolün sağlanması kesinlikle mümkün değildir.

Veri tabanı üreticisi olan kişilerin & kurumların çıkarlarının korunmasını sağlamak için öncelikle veri tabanı kavramının incelenmesi ve yasal rejiminin karakterize edilmesi gerekmektedir.

Veri tabanı neden önemlidir?

Yüksek performanslı bir veri tabanı, her kurum ve kuruluş için neredeyse hayati önem taşır.

Veri tabanları, şirketlerin iç operasyonlarını destekler, müşteriler ve tedarikçilerle etkileşimleri depolar. Ayrıca idari bilgileri ve mühendislik ya da ekonomik modeller gibi daha özel verileri de muhafaza ederler. Örnekler arasında dijital kütüphane sistemleri, seyahat rezervasyon sistemleri ve envanter sistemleri bulunur.

Aşağıdakiler, veri tabanlarının gerekli olmasının bazı nedenleridir.

Verimli ölçeklendirme

Veri tabanı uygulamaları milyonlar, milyarlar ve çok daha fazlasına ölçeklendirerek büyük miktarda veriyi yönetebilir. Bu miktarlardaki dijital verileri veri tabanı olmadan depolamak imkansızdır.

Veri bütünlüğü

Veri tabanları genellikle veri tutarlılığını korumak için yerleşik kurallara ve koşullara sahiptir.

Veri güvenliği

Veri tabanları, herhangi bir veriyle ilişkili gizlilik ve uygunluk gereksinimlerini destekler. Örneğin, veri tabanı erişimi elde etmek için kullanıcıların oturum açması gerekir. Farklı kullanıcılar da salt okunur gibi farklı erişim seviyelerine sahip olabilir.

Veri analizi

Modern yazılım sistemleri, verileri analiz etmek için veri tabanlarını kullanır. Bu sistemler trendleri ve modelleri belirleyebilir veya tahminlerde bulunabilir. Veri analizi, bir kuruluşun iş kararlarını güvenle almasına yardımcı olur.

Veri tabanı türleri nelerdir?

Veri tabanlarını kullanım örneğine, veri türüne ve veri depolama yöntemine göre sınıflandırabilirsiniz.

Veri tabanlarını sınıflandırma yollarına ilişkin üç örnek aşağıda verilmiştir:

-Belge metni, istatistik veya multimedya nesneleri gibi içeriklerine göre

-Muhasebe, film veya imalat gibi uygulama alanlarına göre

-Veri tabanı yapısı veya arabirim türü gibi teknik yönlerine göre

Modern veri tabanları nelerdir?

Günümüzde kullanılan veri tabanları hem dikey hem de yatay olarak ölçeklenecek şekilde gelişti. Veri depoları yüksek miktarda veriyi bulutta depolayabilir, makine öğrenimi ve diğer veri analizleri için gelişmiş yazılım arabirimleri sağlayabilirler.

Bulut veri tabanı

Bir bulut veri tabanı genellikle bir bulut bilgi işlem platformunda çalışır. İki standart dağıtım modeli vardır: Kullanıcılar veri tabanlarını bulutta bağımsız olarak çalıştırabilir veya bir bulut veri tabanı sağlayıcısından erişim satın alabilir. Bulut veri tabanları hem SQL hem de NoSQL veri modellerini izleyebilir.

Grafik veri tabanı

Grafik veri tabanları, farklı veri kayıtları arasındaki ilişkilere öncelik verdiğinden kullanışlıdır.

İlişkileri depolamak ve bunlarda gezinmek için amaca yönelik olarak tasarlanmışlardır.

Bir grafik veri tabanı, düğümlerden ve uçlardan oluşur. Düğümler, veri nesnelerini depolar ve uçlar, nesneler arasındaki ilişkileri depolar.

Bir ucun daima bir başlangıç düğümü, bitiş düğümü, türü ve yönü bulunur. Ana-alt ilişkilerini, eylemleri ve sahiplik kavramını açıklayabilir.

Bir düğümün sahip olabileceği ilişkilerin sayısı ve türleri açısından bir sınır yoktur.

Bellek içi veri tabanı

Çoğu veri tabanı harici depolama cihazlarında depolanırken, bellek içi veri tabanı bilgisayarın dahili belleğinde bulunur. Bununla birlikte, genellikle bilgisayar veri depolama alanı tarafından da yedeklenir.

Bellek içi veri tabanları, disk veri tabanlarından daha hızlıdır. Telekomünikasyon ağ ekipmanı gibi yanıt süresinin kritik olduğu yerlerde sıklıkla kullanılırlar.

Veri deposu nedir?

Veri deposu, herhangi bir işletmenin sahip olduğu çok büyük veri havuzunu ifade eden geniş kapsamlı bir terimdir. Kuruluşlar; dosyalar, belgeler, videolar, müşteri verileri, uygulama verileri ve sistem verileri dahil her türlü veriyi üretir. Verileri analiz, uygulamalar ve veriye dayalı karar verme süreçleri için kullanmak üzere bunların tümünü işlemek ve depolamak amacıyla bir veri deposu kullanırlar.

Veri tabanları ne için kullanılır?

Tüm sektörler çeşitli kullanım örnekleri için veri tabanlarını kullanır. Aşağıda bazı örnekler verilmiştir:

Dolandırıcılık algılama

Grafik veri tabanları, kimlik yönetimi ve dolandırıcılık algılama süreçlerine yardımcı olur. Makine öğrenimi algoritmaları, düzenleri bulur ve dolandırıcılık etkinliklerini otomatik olarak ve önceden tespit eder.

Belge yönetimi

NoSQL veri tabanları, makaleler ve sözleşmeler gibi belgeleri depolar ve yönetir. Ayrıca kuruluşların belgeleri sorgulamasına ve dizine eklemesine olanak tanır.

Oyun ve eğlence

Birçok oyun ve eğlence şirketi, milyonlarca kullanıcı için eş zamanlı oturum açma erişimi gibi zengin medya deneyimleri sağlamak üzere veri tabanlarını kapsamlı bir şekilde kullanır.

Veri Tabanlarının Hukuki Koruması

Veri tabanlarına sağlanan yasal korumanın gerekçesini açıklamaya çalışan iki temel yaklaşım söz konusudur;
-Bir görüşe göre veri tabanları, içeriğinde çeşitli fikir ve sanat eserleri yanında eser niteliğinde olmayan veri ve materyalleri bulunsa da bunlar belli bir sistem dahilinde toplanıp düzenlendikten sonra insanların istifadesine sunulduğu için netice itibarıyla bir fikri üründür.

Bir veri tabanı içeriğindekilerin eser niteliğinde olup olmadığına bakılmaksızın meydana getirilişi ve insanların istifadesine sunuluşunda öznellik niteliği varsa, bunları da diğer fikir ve sanat eserleri gibi korumak gerekir.

-Veri tabanlarına ilişkin ikinci görüş ise, veri tabanlarının korunmasını  “zahmetli iş” gerekçesine dayandırmaktadır “Alın teri” (sweat of brow) doktrini de denilen bu görüş taraftarlarına göre, veri tabanlarının korunmasının nedeni, bu ürünlerin oluşturulmasının zahmetli ve zor bir iş olmasıdır.

Gerçekten, kullanıcılar için belki bir düğmeye basmak suretiyle erişilebilen ve binlerce sayfa bilgi ve veriden oluşan bir veri derlemesini meydana getirmek insanlar için kolay bir iş değildir.

Bu amaçla hem büyük bir bedeni ve fikri emek sarfedilmiş olabilir; hem de çok miktarda zaman ve para harcanmış olabilir. O nedenle, bir veri tabanı emekçisi bir çabanın mahsulü olmasa bile, sırf bu iş için harcanan emek ve paranın hatırı için hukuk düzenince korunmalıdır. Bu görüşe dayanan veri tabanı korumasına “özgün olmayan veri taban› koruması” da denilmektedir.

Veri tabanı, telif hakkı ve ilgili hakların bir nesnesi olarak korunabilir.

Telif hakkı nesnesi olarak veri tabanı aşağıdaki özelliklere sahiptir:

-Bu, objektif bir biçimde sunulan bağımsız materyallerin bir koleksiyonudur. Veri tabanında kullanılan materyaller makaleler, hesaplamalar, yönetmelikler, mahkeme kararları ve benzeri materyaller olabilir.

-Materyaller bilgisayar kullanılarak bulunabilecek ve işlenebilecek şekilde organize edilmelidir.

Telif hakkıyla korunan, materyallerin yaratıcı seçimi ve düzenlenmesidir. Veri tabanının yapısı orijinal olarak nitelendirilemezse, böyle bir veri tabanı üzerinde telif hakkı doğmayacaktır.

Veri tabanında yer alan materyallerin kendileri telif hakkına tabi değilse, bu tür bir veri tabanının üreticisi şunları yapamayacaktır:

-Bunların kullanımını ve veri tabanından alınmasını kontrol etmek;

-Bu tür materyallerin başka kişiler tarafından oluşturulan benzer veri tabanlarına dahil edilmesini önlemek, ör. Veri tabanına dayalı olarak rakip ürünler oluşturmak.

İlgili hakların bir nesnesi olarak veri tabanı, içinde yer alan materyallerin izinsiz çıkarılmasına ve yeniden kullanılmasına karşı korunur.

Üreticisine – veri tabanının oluşturulmasını ve içerdiği malzemelerin toplanması, işlenmesi ve sistemleştirilmesi çalışmalarını organize eden kişiye – koruma sağlanır.

Veri tabanlarına sağlanan hukuki koruma veri tabanının kendisine aittir ve içerisinde bulunan verilere sirayet etmez.

Başka bir ifade ile veri tabanı içerisinde bulunan veriler tek başlarına veri tabanı korumasında yararlanmazlar.

Bu husus hem FSEK hem de çeşitli uluslararası sözleşmelerde ifade edilmiştir. Ancak veri tabanını oluşturan veriler hali hazırda FSEK kapsamında; eser niteliğine haiz ise bunlar kendi başlarına ayrıca eser olarak da korunur.

Bu konu ileride daha detaylı açıklanmakla birlikte bir örnek vermek gerekirse; bir üniversitede bulunan öğrencilerin yaş ve kilo oranlarından oluşan bir veri tabanı oluşturulduğunu farz edelim. Bu veri tabanı içerisinde “A” öğrencisine ait bilgi başka biri tarafından kullanıldığında; bu bilgi tek başına veri tabanı korumasından yararlanmayacaktır.

Ancak veri tabanının tamamı veya önemli bir kısmı veri tabanını oluşturan kimsenin seçimi veya düzenlemesi kayıt altına alınarak; bir başkası tarafından kullanılırsa burada veri tabanı koruması devreye girecektir.

Hukukumuzda veri tabanları özgün veri tabanlar ve özgün olmayan veri tabanları olarak ikiye ayrılmıştır. Özgün veri tabanları eser olarak korunurken özgün olmayan veri tabanları kendilerine özgün sui generis korumaya sahiptir. Veri tabanının sahibi ihlaller karşısında çeşitli dava ve talep hakkına sahiptir.

Veri Tabanlarının Hukuki Koruması, çeşitli veri ve bilgilere ulaşmak; ulaşılabilen verileri ve bilgileri derlemek ve nihayet bunları ihtiyaç duyulduğunda kolaylıkla erişim sağlanabileceği bir şekilde ve amaca uygun ortamlarda muhafaza etmek son derece güç bir iş ve uğraşı gerektirmektedir.

Veri tabanı ile ilgili ilk düzenlemeler hukuk sistemimize 1995 yılında girmiştir. Ancak, veri tabanlarının ülkemizde de bir bilgi kaynağı olarak yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.

Ancak zaman içinde basım ve yayın teknolojisinin gelişmesi; ulaşım ve iletişim araçlarının hızlanması ve yaygınlaşmasıyla birlikte bu işlerin başarılması daha kolay hale gelmiştir.

Günümüzde ise bilişim teknolojilerindeki gelişmeler; bilginin işlenerek her alanda kullanımına imkan tanınmaktadır.

Bilginin mümkün olduğunca en kısa süre zarfında iletimini; oldukça geniş kitlelerce paylaşımını bilgiden maksimum düzeyde yararlanılmasını da beraberinde getirmektedir.

Veri Tabanlarına Erişim Hakkı

Nevi şahsına münhasır veri tabanı hakkı , veri tabanının oluşumuna yapılan yatırımlar sayesinde korunan, mülkiyet dışı fayda niteliğindeki veri tabanları hakkıdır.

Telif hakkıyla ilgili bir hak olarak, telif hakkıyla korunan yaratıcı yönü içermese bile veri tabanını korur. Veri tabanının yaratıcı bir düzeyi varsa, bir eser olarak paralel telif hakkı korumasından yararlanabilir.

Rusya Federasyonu Medeni Kanunu’nun 1260. Maddesine göre veri tabanı, nesnel bir biçimde sunulan, bu materyallerin kullanılabileceği şekilde sistematik hale getirilmiş bir dizi bağımsız materyaldir (makaleler, hesaplamalar, düzenlemeler, mahkeme kararları ve diğer benzeri materyaller).

Elektronik bilgisayar kullanılarak bulunabilir ve işlenebilir.

Veri tabanları hakkının yürürlüğe girmesi için bunların kaydedilmesine gerek yoktur, ancak kanun hakların tescilini öngörmektedir. Rusya’da veri tabanları hakkı yalnızca 31 Aralık 2007’den sonra oluşturulan veri tabanları için geçerlidir.

11 Mart 1996’da Avrupa Birliği Konseyi, veri tabanlarının yasal olarak korunmasına ilişkin 11 Mart 1996 tarih ve 96/9/EC sayılı Direktifi kabul etti.

1 Ocak 1998’de Birleşik Krallık’ta Telif Hakkı ve Veri tabanı Hakları Yasası yürürlüğe girdi.

Amerika Birleşik Devletleri’nde veri tabanları üzerinde kendine özgü bir hak yoktur.

Veri tabanı sahipleri böyle bir hakkı uygulamaya çalışıyor ancak tüm girişimleri akademik kütüphaneler, tüketici grupları ve gerçek bilgilerin ücretsiz kullanımından yararlanan şirketler tarafından engellendi.

Veri Tabanlarının Türk Hukukunda Korunması

Veri tabanı koruması Avrupa Birliği uyum süreci kapsamında hukukumuza girmiş ve FSEK ile düzenlenmiştir. Özgün veri tabanı; FSEK’in tanımlar başlıklı 1/b(d) maddesince; İşlenme eser: “Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsullerini”, “Derleme eser; Özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak koşuluyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi seçme ve düzenlemelerden oluşmuş bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eseri, “ve 6/11. Maddesince “işlenmeler ve derlemeler” başlığında; “belli bir amaca göre ve bir plan dahilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkar. Bir araç ile okunabilir veya diğer biçimdeki veri tabanları (Ancak burada sağlanan koruma, veri tabanı içinde bulunan veri ve materyalin korunması için genişletilemez.)” şeklinde düzenlenmiştir. Bu kapsamda veri tabanlarının FSEK uyarınca “işlenme eser” olduğu sonucuna varılabilir.

Özgün olmayan veri tabanları FSEK ek madde 8 de; “Bir veri tabanının içeriğinin oluşturulmasına; doğrulanmasına veya sunumuna nitelik ve nicelik açısından esaslı bir nispet dahilinde yatırım yapan veri tabanı yapımcısı, ayrıca; veri tabanının içeriğinin önemli bir kısmının veya tamamının kullanılmasına izin vermek veya yasaklamak hakkına sahiptir.” Şeklinde düzenlenmiştir.

Özet Yerine

Veri tabanı koruması hukuk sistemimize AB ile ilişkilerimiz çerçevesinde nispeten yeni girmiş konulardan biridir.

Ancak, bilgi toplumunun önemli ürünlerinden biri niteliğinde bulunan veri tabanlarına ilişkin hukuki düzenlemeler yapılırken Kanunumuzun genel sistematiği dikkate alınmamıştır. Bu da uygulamada tereddütlere yol açılabilecektir.

Derleme eser tanımına ilişkin düzenleme bunun somut örneğidir. Aynı şekilde veri taban› koruması ile ilgili düzenlemeler de mehaz mevzuata aykırılıklar ve uyumsuzluklarla malul durumdadır.

Bu itibarla, kanun sistematiğini bozan ve AB mevzuatına uyum yönünde de yeterli görülmeyen bu düzenlemelerin tekrar gözden geçirilmesinde yarar bulunmaktadır.

Yazarın “İslam Hukuk Açısından Kripto Paralar Hakkında Değerlendirme” isimli yazısını bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Dr. Bilal Tanrıverdi’nin tüm Blog yazılarını bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Makalenin Yazımında Faydalanılan Kaynaklar

-Dr. Mustafa Ateş: Legal Protection for Databases başlıklı makalesi

– AB Komisyonu, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne İlişkin 2003 Yılı İlerleme Raporu, DPT Yayını, Ankara 2003

– Ateş, Mustafa, “Avrupa Birliğinde Fikri Haklara İlişkin Düzenlemeler ve Türkiye” [LEGAL Fikri ve Sınai Haklar Dergisi, 2005/4, 1044-1061]

– Braunstein, Yale, M, “Economic Impact of Database Protection in Developing Countries and Countries in Transition” WIPO Standing Commity on Copyright and Related Rights, 13-17.5.2002, http://www.wipo.org/en/meetings/2002/scrr/doc/scrr72.do   (10.4.2005)

– Brown/Brayn/Conley “Database Protection in a Digital World” [Richmond Journal of Law&Technology, 1999, Vol. VI/1, 20]

-Commission of the European Communities, DG Internal Market and Services Working Paper – First Evaluation of Directive 96/9 on the Legal Protection of Databases, Brussels 12 December 2005.

– Davison, J. Mark, The Legal Protection of Databases, Cambridge 2003.

– Hicks, J.B, “Copyright and Computer Databases – Is Traditional Compilation Law Adaquate?” [Texas Law Review, April 1987, 65, 1022]

– Sanks, T.M., “Database Protection: National International Attempts to Provide Legal Protection for Database” [Florida State Uniersity Law Review, 1998, Vol.25, 991]