Yapay Zekanın Yasal Düzenlemesi Sorunu ve Dünyadan Bazı Örnekler

Etik ve hukuk, modern toplumda ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır ve birçok yasal karar, belirli etik sorunların algılanmasından kaynaklanır. (yapay zekanın yasal düzenlemesi)
Yapay zeka bu sorulara yeni bir boyut kazandırıyor. Yapay zekâ teknolojilerini kullanan sistemler, gerçekleştirebilecekleri görevlerin karmaşıklığı, dünya üzerindeki potansiyel etkileri ve insanların işleyişini anlama, tahmin etme ve kontrol etme konusundaki azalan yetenekleri açısından giderek daha fazla özerk hale geliyor. Çoğu insan bu tür sistemlerin gerçek özerkliğini hafife alır.

Dünyadaki hiçbir ülke yapay zekâyı bir hukuk konusu olarak tanımıyor- aslında hala ne hakları ne de yükümlülükleri var. Şu anda Brezilya, AI’yı bir hukuk temsilcisi olarak tanıma ve ona sınırlı bir dizi özgürlük ve yükümlülük bahşetme olasılığını düşünüyor. Ancak, diğer tüm ülkeler bu konuda daha ölçülü ve şu ana kadar bu yasal konu dikkate alınmadı.-

Yapay zekâ, günlük hayatımızda giderek daha fazla kullanılıyor ve birçok faaliyet alanına giriyor. Örneğin, akıllı bir navigasyon sisteminin trafik sıkışıklığını önlediği veya bir kişinin yapay zekâ (AI) tarafından kullanılan büyük miktarda veriyi analiz etmesi sonucunda güvenilir mağazalardan hedefli reklamlar aldığı görünüşte basit durumları ele alalım. Bu örneklerde faydalar açıktır, ancak toplum genellikle veri toplama ve analizinin etik ve yasal sonuçlarını gözden kaçırır.

Makine öğrenimi ve derin öğrenme gibi alanlar da dâhil olmak üzere yapay zekâ yalnızca ilk bakışta tarafsızdır. Daha yakından bakıldığında, belirli durumlarda insanların çıkarlarını büyük ölçüde etkileyebileceği ortaya çıkıyor. Hayatın birçok alanında matematiksel hesaplamalara dayalı karar verme çok büyük faydalar sağlıyor. Bununla birlikte, yapay zekâ insan yaşamında tekrarlayan davranış kalıplarını tanımlamayı içeren çok fazla bir rol üstlenirse, kullanıcılara geri tepebilir, hukuksuzluklara, adaletsizliğe ve insan hakları kısıtlamalarına yol açabilir.

Yapay zekâ teknolojilerinin faydaları ile insan haklarının sınırlamaları arasındaki gerilim, özellikle mahremiyet alanında belirgindir.

Mahremiyet hakkı, güvenli ve onurlu bir yaşam için gerekli olan temel bir insan hakkıdır.

Bununla birlikte, dijital alanda, uygulamaları ve sosyal medyayı kullandığımız zamanlar da dâhil olmak üzere, profilimizi oluşturmak ve davranışlarımızı tahmin etmek için kullanılabilecek (farkında olsak da olmasak da) çok büyük miktarda kişisel veri toplanır. Bu verileri kimin, ne amaçla ve nasıl kullanacağını dahi bilmeden sağlığımız, siyasi görüşlerimiz, aile hayatımız hakkında bilgiler veriyoruz.

Yapay zeka, yasa koyucu için nispeten yeni bir terimdir, bu nedenle, net bir yasal tanım ve hatta yasal düzenleme henüz mevcut mevzuatta yoktur.

Yapay zekâ, bilgisayar programına benzer bir yazılım ürünü olduğu için yapay zekanın yasal düzenlemesi, bir bilgisayar programının düzenlenmesine benzetilerek uygulanabilir.

Yapay zeka tarafından oluşturulan nesnelerin telif hakkı

Dünyada zaten yapay zekanın yarattığı nesneler var. Bu tür eserler toplum için büyük ilgi görüyor ve müzayedelerde çok paraya satılıyor. Örneğin, insansı robot Sophia tarafından yapılan bir oto portre, müzayedede 688.000,00 dolara satıldı.
Bu bağlamda şu soru ortaya çıkıyor: yapay zekâ yardımıyla oluşturulan bir eserin telif hakkı tam olarak kime ait? Yapay zekâ kullanarak program oluşturan kişi veya böyle bir programı kullanıp yapay zekâ için görev belirleyen kişi. Yoksa yapay zekanın kendisi mi?

Günümüzde yapay zekanın yarattığı nesneler üzerindeki fikri mülkiyet haklarına ilişkin birçok farklı yaklaşım söz konusudur.
Anglo-Sakson hukuk sistemi ülkelerinde, kabul edilen yaklaşım, yapay zekanın fikri mülkiyet haklarına sahip olamayacağı, ikincisinin yalnızca bir kişiye ait olabileceği yönündedir.
Birleşik Krallık’ta, yasama düzeyinde, bir makine tarafından yaratılan nesnelerin mülkiyetinin, böyle bir eser yaratmak için önlem alan kişiye ait olduğu sabittir.
Avrupa Birliği ülkelerinde de benzer bir görüşe varılmaktadır. Ulusal mevzuat, eser sahibinin çalışmasıyla bir eser meydana getiren bir kişi olduğunu ve dolayısıyla birincil telif hakkının tam da böyle bir bireye ait olduğunu beyan eder.

Yapay zekânın yanlış çalışmasından kim sorumlu?
Genellikle, herhangi bir yasal ilişkide, çok az kişi sorumluluğu önceden düşünür. Ancak Thomas Carlyle’ın dediği gibi, “Yerine getirilmesi gereken bir sorumluluk ve görevle karşılaşmadan bu dünyada yürümek imkansızdır.”
Nitekim yapay zekâ kullanımı haklar, görevler ve sorumluluklar da içermektedir.

Peki yapay zekâya sahip bir programın geliştiricisinin sorumluluğu ile böyle bir programın kullanıcısının sorumluluğu arasındaki çizgi nerededir?

Elon Musk ve Mark Zuckerberg, yapay zekânın insanlık için tehlikelerini tartışırken, hukukçular da yapay zekâ çalışmalarının sonuçlarından kimin sorumlu olduğunu tartışıyor. Yapay zekanın kullanımına ilişkin sorumluluk günümüzde kanunla düzenlenmemiştir. Bu nedenle, bu konudaki görüş ve yaklaşımların çoğu pratik olmaktan çok bilimseldir.

Örnek olarak, otomatik pilotun kullanılması sonucu bir kaza meydana geldiğinde sorumlu kişiyi belirlemek için kazaya neyin sebep olduğunu anlamak gerekir:

• Böyle bir programın sorumluluğunu gerektiren programın eksiklikleri;
• Otomatik pilotun sürücü tarafından yanlış kullanılması, bu da ikincisinin sorumluluğunu gerektirecektir;
• Programı bozan ve zarar veren veya programda belirli değişiklikler yapan üçüncü şahısların müdahalesi ve buna bağlı olarak bu kişilerin hatası.

Görüldüğü üzere bir uzlaşma sağlanamaması nedeniyle birçok soru cevapsız kalmakta ve diğer benzer hukuki ilişkilerle kıyaslanarak hukukçular tarafından çözülmektedir.

 

Ulusal ve Uluslararası Düzenleme

Birçok ülke aktif olarak yapay zekâ kullanan teknolojilerin geliştirilmesi için yasal koşullar oluşturuyor. Bu nedenle, Güney Kore’de 2008’den beri “Akıllı robotların geliştirilmesini ve yayılmasını teşvik etme hakkında” bir yasa var. Yasa, akıllı robot endüstrisi için sürdürülebilir bir kalkınma stratejisi geliştirerek ve teşvik ederek yaşam kalitesini iyileştirmeyi ve ekonomiyi geliştirmeyi hedefliyor ve hükümet, bu hedefe etkili bir şekilde ulaşılmasını sağlamak için her beş yılda bir ana plan geliştiriyor.

Fransa

Mart 2018 sonunda Fransa Cumhurbaşkanı E. Macron yapay zeka alanında ulusal bir strateji sundu . Fransa, bu alandaki araştırma ve yeniliği desteklemek için beş yılda 1,5 milyar avro yatırım yapmayı planlıyor. Strateji, raporda yapılan tavsiyelere dayanmaktadır. Fransız matematikçi ve Fransa Ulusal Meclisi üyesi Cédric Villani’nin rehberliğinde hazırlanmıştır.

Ayrıca, stratejiyi belirli dört sektöre yönlendirme seçimi yapıldı: sağlık, ulaşım, çevre ve savunma ve güvenlik. Bu, şirketlerin küresel düzeyde kilit rol oynayabileceği sektörlere odaklanarak ve ayrıca kamu yararına önemleri vb. nedeniyle karşılaştırmalı üstünlük ve yetkinlik potansiyelini kullanmak için yapılır.

Genel olarak, yapay zekâyı daha açık hale getirmek için biri makalenin amaçları açısından özellikle ilgi çekici olan yedi temel teklif verilmiştir. Aslında, algoritmalar kapalıdır ve çoğu durumda bir ticari sırdır. Bununla birlikte, algoritmalar, örneğin kendi kendine öğrenme sürecinde önyargılı olabilir, toplumda var olan veya geliştiriciler tarafından iletilen klişeleri özümseyebilir ve bunlara dayalı kararlar alabilir. Bu nedenle, yargılamalar zaten yapılıyor.

Amerika Birleşik Devletleri’nde sanık, yeniden suç işleme olasılığını değerlendiren bir algoritmadan elde edilen bilgilere dayanarak uzun hapis cezasına çarptırıldı .. Davalı, ticari sır olan hiçbir değerlendirme kriteri sağlanmadığı için böyle bir karar vermek için bir algoritmanın kullanılmasına itiraz etti ancak başarısız oldu. Fransız stratejisi, algoritmaların şeffaflığını ve bunları doğrulama yeteneğini geliştirmeyi ve ayrıca yapay zekâ alanında çalışanların etik sorumluluklarını belirlemeyi, etik vb. konularda danışma komiteleri oluşturmayı öneriyor.

Avrupa Birliği

AB’de, 2017 Avrupa Parlamentosu Kararı “Robotik konusunda medeni hukuk kuralları”, yapay zekâ konularını düzenlemeye yönelik ilk adımdı. 2015 yılında, Avrupa Parlamentosu’nda AB’de robotik ve yapay zekanın geliştirilmesiyle ilgili yasal konularda bir çalışma grubu oluşturuldu.

Karar bağlayıcı bir belge değil, ancak Avrupa Komisyonu’na bu yönde olası eylemler için yalnızca medeni hukukla ilgili değil, aynı zamanda robotiğin etik yönleriyle ilgili bir dizi tavsiye veriyor.

Karar, bir “akıllı robotu”, sensörlerin kullanımı ve/veya çevre ile etkileşim yoluyla özerklik kazanan bir robot olarak tanımlar; robot en azından minimum düzeyde fiziksel desteğe sahipken, davranış ve eylemlerini çevre koşullarına göre uyarlarken, biyolojik açıdan bir yaşamı yoktur. AB Robotik ve Yapay Zekâ Ajansı tarafından yönetilecek olan gelişmiş robotlar için bir kayıt sistemi oluşturulması önerilmiştir. Bu ajans ayrıca robotik alanında teknik, etik ve düzenleyici uzmanlık sağlayacaktır. Sorumlulukla ilgili olarak, iki seçenek sunulmaktadır: kusursuz sorumluluk (kusur gerektirmeyen) veya risk yönetimi yaklaşımı (riskleri en aza indirebilecek kişinin sorumluluğu). Sorumluluk, robota verilen talimatların gerçek seviyesi ve özerklik seviyesi ile orantılı olmalıdır. Sorumluluk kuralları, robot kullanıcıları için zorunlu sigorta ve riski kapsayan bir sigorta poliçesinin olmamasını telafi etmek için bir tazminat fonu ile desteklenebilir.

Etik sorunları ele almak için, önerge iki davranış kuralları önermektedir: Robot Geliştiricileri için Etik Kuralları ve Araştırma Etik Kurulları Kanunu. Birincisi, özellikle dört etik ilke sunar: 1) “iyilik yap” (robotlar insanların çıkarları doğrultusunda hareket etmelidir); 2) “zarar verme” (robotlar bir kişiye zarar vermemelidir); 3) özerklik (robotlarla insan etkileşimi isteğe bağlı olmalıdır); 4) adalet (robotların faaliyetlerinden elde edilen faydalar adil bir şekilde dağıtılmalıdır)

Dr. Bilal TANRIVERDİ’nin tüm blog yazılarını bağlantıdan görebilirsiniz.

Yazarın Hukuk ve Bilişim Dergisi 12. Sayı’sındaki “Hukuk Bilişimi” isimli yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.

OKUMA LİSTESİ VE FAYDALI KAYNAKLAR

1 . D. Edmonds, Şişman Adamı Öldürür müydünüz? Tramvay Problemi ve Yanıtınızın Bize Doğru ve Yanlış Hakkında Söyledikleri, Princeton University Press, 2013.

2 . Asaro P., “From Mehcanisms of Adaptation to Intelligence Amplifiers: The Philosophy of W. Ross Ahby”, Wheeler M., Husbands P., and Holland O. (editörler) The Mechanical Mind in History, Cambridge, MA: MIT Basın: 149-184

3 . Asaro P. Otonom Yapay Aracılar için Sorumluluk Sorunu // İnsan Olmayanlarda Etik ve Ahlaki Hususlar Üzerine AAAI Sempozyumu. Temsilciler, Stanford Üniversitesi, Stanford, CA. — 21-23 Mart 2016. — S. 191.

4 . Arkhipov V.V., Naumov V.B. Robotik mevzuatının geliştirilmesi için teorik temellerin bazı konularında: irade ve tüzel kişiliğin yönleri // Hukuk. – 2017. – Sayı 5. – S. 167; Kelly R.

5 . Asaro P. Özerk Yapay Ajanlar için Sorumluluk Problemi. S. 193.

6 . Arkhipov V.V., Naumov V.B. Kararname. operasyon S.164.

7 . Bkz. Winkler A. Biz Şirketler: Amerikan İş Dünyası Sivil Haklarını Nasıl Kazandı? — Liverlight, 2018. Açıklamaya buradan bakın: https://www.nytimes.com/2018/03/05/books/review/adam-winkler-we-the-corporations.html

8 . Anglo-Sakson hukuk sistemine sahip ülkelerde, AB ülkelerinde, Ortadoğu’nun bazı ülkelerinde. Ayrıca Sovyet sonrası alanda Gürcistan, Kazakistan, Moldova ve Ukrayna’da bu tür bir sorumluluk sağlanmaktadır. Rusya’da tartışılmasına rağmen bu sağlanmamaktadır.

9 . Brożek B., Jakubiec M. Otonom makinelerin yasal sorumluluğu üzerine // Yapay Zeka Yasası. — 2017 — № 25(3). — S.293-304.

10 . Khanna VS Kurumsal cezai sorumluluk: hangi amaca hizmet ediyor? // Harvard Hukuk İncelemesi. — 1996 — № 109. — 1477-1534.

11 . Hage J. Otonom aracıların sorumluluğunun teorik temelleri // Yapay Zekâ Yasası. — 2017 — № 25(3). — S.255-271.

12 . U. Pagallo, Robotların Kanunları. Çığlıklar, Sözleşmeler ve Haksız fiiller, Springer, 2013, s. 36.